Η σκοτεινή πλευρά των ζωολογικών κήπων

Της Όλγα Κήκου*

«Δυσάρεστη έκπληξη αποτέλεσε το γεγονός της “δολοφονίας” για κάποιους ή “ευθανασίας” για άλλους της μικρής αρσενικής καμηλοπάρδαλης με το όνομα Μάριους σε ζωολογικό κήπο της Δανίας. Σύμφωνα με τους υπεύθυνους, το ζώο θανατώθηκε επειδή “τα γονίδιά του ήταν ικανοποιητικά εκπροσωπημένα στον πληθυσμό του είδους του στους Ευρωπαϊκούς ζωολογικούς κήπους”.

Η πρόθεση θανάτωσης του ζώου οδήγησε σε διαμαρτυρίες που όμως δεν κατάφεραν να ανατρέψουν τη θανάτωσή του και τον μετέπειτα τεμαχισμό του, γεγονός που αποτέλεσε δημόσιο θέαμα ακόμη και για παιδιά. Το πρόσφατο συμβάν έφερε στην επιφάνεια πολλά θέματα σχετικά με τις πρακτικές των ζωολογικών κήπων αλλά και την ευθύνη από την πλευρά όσων αποδέχονται το ρόλο του ζώου - αντικειμένου.

Η πραγματική εικόνα για τις πρακτικές αυτού του θεσμού διαφέρει πολύ από εκείνη που διαμορφώνουν οι επισκέπτες μέσα από ένα περίπατο στους χώρους ακόμη και των καλύτερων ζωολογικών κήπων της Ευρώπης. Για μεγάλο χρονικό διάστημα ο κύριος σκοπός των ζωολογικών κήπων ήταν η έκθεση ζώων για την ψυχαγωγία του κοινού, με την πάροδο του χρόνου όμως, προστέθηκαν η εκπαίδευση, η επιστημονική έρευνα και η προστασία των ειδών.

Σήμερα πλέον, οι τρεις τελευταίοι σκοποί αποτελούν το επιχείρημα για να δικαιολογηθεί ο κύριος σκοπός που εξακολουθεί να είναι η ψυχαγωγία του κοινού. Κάτω από το μανδύα της έρευνας, εκπαίδευσης και “προστασίας” κρύβεται μια άλλη διάσταση. Αυτή της εμπορευματοποίησης της ζωής χάριν του κέρδους. Οι ζωολογικοί κήποι είναι επιχειρήσεις και τα ζώα αποτελούν το εμπόρευμα. Ως επιχειρήσεις πρέπει να είναι κερδοφόρες. Καθοριστικό ρόλο για τα κέρδη αυτών των επιχειρήσεων έχει το κοινό.

Τα ζώα προέρχονται είτε από την ελεύθερη φύση μέσω ενός εμπορίου, η σκληρότητα του οποίου είναι παγκοσμίως γνωστή, είτε από προγράμματα αναπαραγωγής σε συνεργασία με άλλους ζωολογικούς κήπους. Τα ίδια προγράμματα προσπαθώντας να λύσουν προβλήματα ενδογαμίας επιβάλλουν λύσεις σαν αυτή της περίπτωσης του Μάριους για τον οποίο ευαισθητοποιήθηκε η διεθνής κοινότητα.

Ο Μάριους αποτελούσε πλεόνασμα που θα δημιουργούσε επιπρόσθετα προβλήματα και έπρεπε να βρεθεί “λύση”. Βρέθηκε λοιπόν ένας τρόπος για να είναι χρήσιμος αφού η ίδια του η ζωή δεν είχε αυταξία. Είχε όμως το σώμα του το οποίο αποτέλεσε τελικά γεύμα για τα λιοντάρια. Η χρησιμότητα του ατόμου και όχι η αξία της ζωής είναι ο καθοριστικός παράγοντας που διέπει τη λειτουργία των ζωολογικών κήπων.

Η δημόσια συζήτηση που ξεκίνησε με αφορμή τη θανάτωση του ζώου εύκολα μας οδηγεί σε μια εφ’ όλης της ύλης συζήτηση ως προς τη χρήση ζώων για την ψυχαγωγία του κοινού και τις ευθύνες της πολιτείας και του κοινού για τον ίδιο το θεσμό.

Η ευθύνη της πολιτείας εναπόκειται στο νομοθετικό της ρόλο και στην αποδοχή από την πλευρά της ενός πλαισίου λειτουργίας που διαιωνίζει το θεσμό της αιχμαλωσίας. Πέραν του νομοθετικού και διοικητικού της έργου όμως, η πολιτεία επιτρέπει και τις “εκπαιδευτικές” επισκέψεις σχολείων που λαμβάνουν χώρα με τη σύμφωνη γνώμη της και στέλνουν λανθασμένα μηνύματα στα παιδιά.

Παράλληλα με την πολιτεία, και το κοινό ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό καθώς οι προτιμήσεις των επισκεπτών για χαριτωμένα, νεαρά, εξωτικά και σπάνια είδη διατηρούν το θεσμό και καθορίζουν ποιά ζώα θα ζήσουν.Ειδικότερα, τα νεογέννητα προσελκύουν επισκέπτες αλλά ταυτοχρόνως δημιουργούν και πρόβλημα μειώνοντας τον αριθμό των ζώων που μπορεί να διατηρήσει ο κάθε ζωολογικός κήπος.

Πολλά ζώα, ιδιαίτερα αρσενικά, αποτελούν πλεόνασμα και είναι καταδικασμένα να θανατωθούν από τη στιγμή της γέννησής τους. Ενώ τα νεαρά άτομα προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού, δεν συμβαίνει το ίδιο με τα άλλα ζώα στο χώρο, αυτά που πωλούνται ή όσα θανατώνονται για διάφορους λόγους.

Ίσως τελικά αυτό το άσχημο γεγονός να αποτελέσει αφορμή να ενημερωθούν οι πολίτες για τις πρακτικές των ζωολογικών κήπων σχετικά με τα γέρικα, άρρωστα, ή ανεπιθύμητα ζώα, καθώς επίσης και για το παράνομο και "νόμιμο" εμπόριο άγριας ζωής, την καταστροφή των βιοτόπων, τα προβλήματα της αιχμαλωσίας, τις επιπτώσεις των αφύσικων συνθηκών διαβίωσης, τα αντιεκπαιδευτικά στοιχεία του θεσμού, κλπ.

Το περιστατικό στη Δανία, δίνει την αφορμή για μια σειρά από ηθικούς προβληματισμούς αναφορικά με:

Ø  τη θεώρηση των ζώων ως αντικείμενα ψυχαγωγίας: οι επισκέψεις σε αυτούς τους χώρους καταστούν αυτές τις επιχειρήσεις κερδοφόρες και συμβάλλουν στη διατήρησή τους.

Ø  τη συμβολή του τρόπου ζωής μας και των επιλογών μας, ακόμη και αυτών της διασκέδασης στη συνέχιση του θεσμού.

Ø  την άμεση ανάγκη προστασίας των βιοτόπων των ζώων και του φυσικού περιβάλλοντος σε συνεργασία με τις χώρες και τις τοπικές κοινότητες καθώς και τις οργανώσεις που ασχολούνται με την προστασία της ελεύθερης ζωής.

Ø  τις δυνατότητες που μας προσφέρει σήμερα η τεχνολογία και τις επιλογές για εμπειρίες και γνώση που ξεπερνούν κατά πολύ το θέαμα αιχμάλωτων ζώων σε ζωολογικούς κήπους. Οι δυνατότητες αυτές αξίζει να διερευνηθούν.

Η λειτουργία ζωολογικών πάρκων και η εμπορευματοποίηση των ζώων, ο χρόνιος εγκλεισμός τους και οι αφύσικες συνθήκες διαβίωσης σε καθεστώς αιχμαλωσίας στέλνουν λανθασμένα μηνύματα ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες και προωθούν το εμπόριο της "άγριας ή ελεύθερης" ζωής.

Στη σύγχρονη εποχή το ενδιαφέρον για τα ζώα δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για την επίσκεψη σε ζωολογικούς κήπους. Η δημιουργία καταφυγίων και κέντρων περίθαλψης σε συνεργασία με μη κυβερνητικές οργανώσεις αποτελεί την απάντηση για μια πιο ειλικρινή επαφή με τη φύση που δεν εμπεριέχει βία και βλάβη προς τα ζώα.

Πρόσφατα, η Ελλάδα έκανε το πρώτο βήμα απαγορεύοντας τις παραστάσεις με ζώα. Είναι καιρός να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα και να απορρίψουμε παρωχημένες συνήθειες και θεσμούς, όπως τους ζωολογικούς κήπους, κάτι το οποίο δεν μπορεί να αφεθεί αποκλειστικά στην πολιτεία αλλά οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουν ένα πιο ενεργό ρόλο».

Φωτογραφία: Καμηλοπαρδάλεις στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο στα Σπάτα.

*Η Όλγα Κήκου είναι συντονίστριας της Θεματικής Ομάδας για τα Δικαιώματα των Ζώων των Οικολόγων Πράσινων.

Διαβάστε επίσης:

«Έως και 5.000 υγιή ζώα» θανατώνονται στους ζωολογικούς κήπους

Ζωολογικοί κήποι για ανθρώπους; Φυσικά και υπήρξαν!

Τι κρύβεται πίσω από την «εκπαιδευτική» αξία των ζωολογικών κήπων;

Λιοντάρι βασανίζεται φυλακισμένο στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο. Δείτε τι είναι η στερεοτυπική συμπεριφορά (βίντεο)

Τι είναι η στερεοτυπική συμπεριφορά των αιχμάλωτων ζώων (βίντεο)

Πριν αγοράσετε ένα εξωτικό ή άγριο ζώο ως κατοικίδιο σκεφτείτε!

Όχι στα τσίρκο με ζώα ούτε εντός των ζωολογικών κήπων

Η μητρότητα, η αιχμαλωσία στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο και ο διαγωνισμός φωτογραφίας