Κυνομαρτύριο: Κρεμούσαν σκυλιά στις απόκριες για να γελάσουν

Ένα δημοσίευμα της εφημερίδας «Ελευθερία» της Μεσσηνίας με τίτλο «Η ιστορία του Νησιώτικου Καρναβαλιού (4ο μέρος)» αποδεικνύει και μέσω της επιστήμης της λαογραφίας πόσο κάφροι είμαστε εμείς οι Έλληνες με τα αδέσποτα ζώα ή τα μη «χρήσιμα»! Στο ρεπορτάζ σχετικά με τα έθιμα του καρναβαλιού διαβάζουμε για το Κυνομαρτύριο. Για το πώς βασάνιζαν αδέσποτα σκυλιά κρεμώντας τα στην κρεμάλα, ώστε τα ουρλιαχτά τους να διώξουν το κακό.

Αξίζει τον κόπο να διαβάσετε αυτή τη μελέτη του δημοσιογράφου Ηλία Μπιτσάνη, η οποία έχει παραπομπές (βιβλιογραφία και πηγές) από τις οποίες συγκεντρώθηκαν τα στοιχεία, για να διαπιστώσετε και εσείς πόσο βαθιά ριζωμένη είναι στο λαό μας η ανυπαρξία της φιλοζωικής κουλτούρας.

Όχι μόνο τα ζώα κατατάσσονται στα χρήσιμα και μη για τον άνθρωπο αλλά χρησιμοποιούνται και ποικιλοτρόπως ανάλογα με τις συνηθισμένες τελετουργίες και τις δοξασίες στις οποίες πιστεύουν οι κάτοικοι κάποιας περιοχής στη συγκεκριμένη περίπτωση της Μεσσηνίας ή βασανίζονται απλά για να γελάσουν οι χωρικοί…

Το Κυνομαρτύριο

Διαβάζουμε στο www.eleftheriaonline.gr: «Αναζητώντας αναλογίες στον ελλαδικό χώρο διαπιστώνουμε ότι η κρεμάλα είναι σε ορισμένες περιπτώσεις το μέρος μιας δίκης. Όπως γράφει ο Γεώργιος Α. Μέγας (20), στην παρωδία του δικαστηρίου "φυγόδικος συλλαμβάνεται από το απόσπασμα και οδηγείται στο δικαστήριο. Κατηγορία, ότι σκότωσε το... γουρούνι του!

Το δικαστήριο ακούει την απολογία του και τον καταδικάζει σε θάνατο. Η κρεμάλα είναι έτοιμη, αλλά ξαφνικά φθάνει η βασιλική χάρη και ο κατάδικος σώζεται". Το δικαστήριο είναι από τα προσφιλή θέματα της αποκριάτικης παράδοσης  στα Βαλκάνια, σε διάφορες παραλλαγές και με διαφορετικές τιμωρίες μεταξύ των οποίων και το κρέμασμα (21 ).

Όμως υπάρχει μια άλλη πολύ σημαντική πλευρά της κρεμάλας που έχει καθιερώσει την ονομασία της Καθαράς Δευτέρας σε "Σκυλοδευτέρα". Ας παρακολουθήσουμε τον Γεώργιο Α. Μέγα (22) που γράφει: "Αυτή η ονομασία της ημέρας προέρχεται από ανάρμοστο αστείο, στο οποίο θύματα γίνονται οι αδέσποτοι σκύλοι. Για να γελάσουν οι χωρικοί, κρεμούν το σκύλο από ένα σκοινί που το δένουν σε δύο στύλους και το περιστρέφουν με ένα στριφτάρι.

Όταν στη συνέχεια το σκοινί αφεθεί ελεύθερο, ξετυλίγεται με ορμή, παρασύροντας στην περιστροφική του κίνηση και το σκύλο που τελικά τινάζεται μακριά". Ο Μ. Γ. Σέργης (23) τονίζει ότι "τα ανοιξιάτικα νεοελληνικά δρώμενα, προδρομικές μορφές θεάτρου, όπως το κυνομαρτύριο, εντάσσονται στον ευρύτερο κύκλο των διαβατήριων τελετουργιών.

Τελούνταν σε μια διαβατήρια στιγμή του χρόνου, στο κομβικό σημείο της διάβασης από το χειμώνα στην άνοιξη, και ως τέτοια συνόδευαν τα "επικίνδυνα", τα μεταβατικά χρονικά σημεία από τον "κύκλο του χρόνου" […]. Ο ξυλοδαρμός στο λαϊκό πολιτισμό (και δη στα καρναβάλια) είναι μια ακόμη πράξη του σωματικού δράματος: ο δαρμένος (το σκυλί εδώ) γελοιοποιείται, εξευτελίζεται, σκοτώνεται, αλλά και εξαγνίζει ταυτοχρόνως το συλλογικό σώμα. Ο ξυλοδαρμός, δηλαδή, ανήκει στις αμφίσημες ενέργειες, είναι ταυτοχρόνως θανατηφόρος και αναζωογονητικός".

Η ιστορία του κυνομαρτυρίου θα ήταν περιττή αν δεν υπήρχαν δύο εντυπωσιακά στοιχεία σχετικά με την κρεμάλα στο Νησί. Ο Βάλτερ Πούχνερ (24) συνδέει το "σκυλομαρτύριο" με τοπική παράδοση του Νησιού καθώς αναφέρει ότι στο Μαγγανιακό "την Καθαρή Δευτέρα από τις 9 το πρωί τα παιδιά πιάνουν τους σκύλους του χωριού, τους δένουν και τους φέρνουν στην πλατεία του χωριού. Στα δυο πλατάνια της πλατείας έχουν περάσει ένα σκοινί, δένουν το σκύλο και τον ανεβάζουν ψηλά και αφήνουν το σκοινί και πέφτει κ.ο.κ. Αυτό διαρκεί περίπου 3 ώρες.

Το έθιμο προήλθε από τη Μεσσήνη και πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά εδώ και μερικά χρόνια". Και διαπιστώνει ότι "το βασανιστήριο των σκύλων γίνεται την περίοδο του καρναβαλιού και η κορύφωση του εθίμου προς το τέλος αυτής της περιόδου, και σχετίζεται με την ύπαρξη κυνοκέφαλων δαιμόνων και κατά πάσα πιθανότητα με τους "υλακτούντες" (που αλυχτούν) ακόλουθους της Εκάτης.

Η δευτερεύουσα λογική αιτιολογία σχετίζεται με την έλλειψη χρησιμότητας των αδέσποτων σκύλων, την τιμωρία της αγέλης σκύλων καθώς και έναν τρόπο προφύλαξης από τη λύσσα. Το διαπεραστικό και ανατριχιαστικό ουρλιαχτό των σκύλων πρέπει να γίνει κατανοητό, να εξηγηθεί ως σημαντικό προφυλακτικό (αποτροπή) διά του θορύβου, όσο το δυνατότερο, τόσο καλύτερα προφυλάσσει.

Η τεχνική της τραμπάλας/κρεμάλας των σκύλων φαίνεται ότι είναι η ίδια παντού. Ο θάνατος του ζώου δεν είναι απαραίτητος, πιο σημαντικό φαίνεται να είναι το τρομερό ουρλιαχτό που έχει ως συνέπεια το διώξιμο των δαιμόνων (και να μην ξεχνάμε ότι και οι καλικάντζαροι εμφανίζονται με τη μορφή σκύλου).

Η γεωγραφική εξάπλωση του εθίμου δεν φαίνεται να έχει κάποιο ιδιαίτερο ειδικό βάρος, αντιθέτως οι αναφορές είναι τόσο λίγες που δεν μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε το έθιμο πανελλαδικό.

Υπάρχει μια αντίφαση ανάμεσα στην τιμωρία και στο γεγονός ότι ο σκύλος είναι κατοικίδιο ζώο και μάλιστα φύλακας. Φαίνεται αταίριαστη μια τέτοια συμπεριφορά απέναντι σε αυτό το χρήσιμο ζώο και ακριβώς αυτή η "παράλογη" διαφορά στη συμπεριφορά μαρτυρά ότι το έθιμο έχει ένα επίπεδο ερμηνείας που δεν μπορεί να προσδιοριστεί με τη λογική".

Και ενώ αυτά γράφει ο Πούχνερ το 1977, υπάρχει μια άλλη ερμηνεία της κρεμάλας στο Νησί που έχει δημοσιευτεί το 1965 (25) και δεν έχει σχολιαστεί από τότε. Πρόκειται για ένα κείμενο με τα αρχικά Χ. Δ. Το οποίο αντιπαρατίθεται με την ταύτιση του εθίμου με το μύθο της γριάς Συκούς και θεωρεί ότι το έθιμο σχετίζεται με το κρέμασμα σκύλου επειδή έφαγε τα μακαρόνια του αφεντικού τις Αποκριές. Αποτελεί δηλαδή έναν συνδυασμό των εθίμων του σκυλοκρεμάσματος με το Μακαρονά.

Τα δύο στοιχεία που προαναφέρθηκαν, δείχνουν ότι η υπόθεση της κρεμάλας χωρεί διάφορες ερμηνείες και καθώς δεν υπάρχει η δυνατότητα διακρίβωσης της προέλευσης του εθίμου, το θέμα θα πρέπει να θεωρηθεί ανοιχτό στον προβληματισμό και την έρευνα για τους επόμενους που θα ασχοληθούν με το Νησιώτικο καρναβάλι.

Σε κάθε περίπτωση η κρεμάλα αποτελεί εμβληματικό στοιχείο του γιορτασμού της Καθαράς Δευτέρας στο Νησί και διακόπηκε μόνον σε πολεμικές περιόδους (26).

(15) Στράτου Ν. Κτεναβέα "Μεσσηνιακή Επετηρίς 1908"

(16) "Θάρρος" 22/2/1911

(17) Καθώς γράφει ο Γιάννης Καιροφύλας (ο. π. Σελ. 121-122) "το καθεστώς Μεταξά θέλησε να προσφέρει πολλά θεάματα και γι' αυτό προσπάθησε να δώσει μια νέα ώθηση στον αποκριάτικο εορτασμό […]. Οι άνθρωποι της δικτατορίας δεν άφηναν ούτε την ευκαιρία της Αποκριάς με τους μασκαράδες για να προβάλουν το έργο τους"

(18) Για το θέμα αυτό ο Γιάννης Καιροφύλας γράφει: (ο. π. Σελ. 154) "η Αποκριά στην περίοδο της Δικτατορίας έχασε ακόμη περισσότερο την παλιά της φυσιογνωμία παρά τις προσπάθειες των τότε δημοτικών αρχόντων να οργανώσουν έναν "μεγαλοπρεπή" Καρνάβαλο, εκμεταλλευόμενοι κατά κάποιο τρόπο και τη γιορτή της Αποκριάς για προπαγανδιστικούς λόγους".

(19) "Σημαία" 27/2/1928

(20) Γιάννης Πολυχρονόπουλος "Μεσσηνιακά" 2003 (Σελ. 97)

(21) Βάλτερ Πούχνερ (ο. π. σελ 115 - 116)

(22) Γεώργιος Α. Μέγας (ο. π. Σελ. 118)

(23) Μ. Γ. Σέργης "Θυσίες σκύλων στην αρχαία και νεότερη Ελλάδα: από τη θυσιαστική πράξη στο θέαμα". Από χειρόγραφο που μου παραχώρησε πριν από 3 χρόνια με τη μεσολάβηση του εξαιρετικού φίλου και διαπρεπούς λαογράφου καθηγητή Μιχάλη Μερακλή.

(24) W. Puchner Brauchtumserscheinungen in griechischen jahreslauf. Osterreichisches Museum fur Volksunde, Wien 1977 (Σελ. 153) - Τη μετάφραση του αποσπάσματος έκανε η Σικελία Κωνσταντακοπούλου

(25) "Θάρρος" 8/31965

(26) "Σημαία" 9/2/1920 - "Σημαία" 17/2/1950».

Διαβάστε επίσης:

Κρέμασμα σκυλιών τις απόκριες πραγματοποιούνταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας

Έκαιγαν ζωντανά σε φούρνο τα αδέσποτα της Αθήνας λίγο μετά το 1897

Δημοτικό τραγούδι: «Θα σου ρίξω φόλα στο σκυλάκι σου» (ηχητικό)

Νάξος: Ανεβάζουν τα γαϊδούρια στις ταράτσες επειδή το επιβάλλει το έθιμο! (Βίντεο)