Π.Φ.Π.Ο.: Συνταγματική αλλαγή για να μην αντιμετωπίζονται τα ζώα ως αντικείμενα!

Την πρόταση της Πανελλαδικής Φιλοζωικής και Περιβαλλοντικής Ομοσπονδίας (Π.Φ.Π.Ο.) παρουσίασε χθες ο καθηγητής του συνταγματικού δικαίου στο Α.Π.Θ. και πλέον ευρωβουλευτής του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Κώστας Χρυσόγονος στη συνέντευξη τύπου που πραγματοποιήθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (πρώην ΕΑΤ - ΕΣΑ) ώστε στην επικείμενη συνταγματική αλλαγή τα ζώα να μην αντιμετωπίζονται από τον νομοθέτη ως αντικείμενα.

Τα ζώα ο νομοθέτης τα αντιμετωπίζει ως αντικείμενα!

Ο κ. Χρυσόγονος εξήγησε ότι στο Σύνταγμα της Ελλάδας δεν υπάρχει ρητή αναφορά στα ζώα, αφού αυτά συγκαταλέγονται στο φυσικό περιβάλλον, και μολονότι αποτελεί συμβατική υποχρέωση της πολιτείας να τα προστατεύει αυτό δεν συμβαίνει. Εξήγησε μάλιστα όμως ότι στη χώρα μας διαπιστώνεται ουσιαστική έλλειψη συμβιωτικού πολιτισμού μεταξύ των ανθρώπων και των άλλων έμβιων όντων.

Τα εθνικά νομοθετικά κείμενα προστατεύουν ελλιπώς τα ζώα και το περιβάλλον και αυτό είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα, εξήγησε ο κ. Χρυσόγονος. Και σημείωσε ότι θα πρέπει να αναλογιστούμε τι είναι ικανός να πράξει ο άνθρωπος εις βάρος των ζώων αν σκεφτούμε το τι κάνει σε βάρος των συνανθρώπων του.

Ο καθηγητής δεν παρέλειψε να αναφέρει ότι περικοπές προσωπικού σε χρήσιμες και κρίσιμες υπηρεσίες, η διαθεσιμότητα, οι ελλείψεις πόρων λόγω κρίσης δημιουργούν ακόμα περισσότερα προβλήματα και για τα ζώα και στο περιβάλλον.

Γνώμονας για την απονομή του δικαίου η κυριότητα

Ο κ. Χρυσόγονος εξήγησε – στο πολυπληθές κοινό που παρακολούθησε αυτή την πρόταση που για πρώτη φορά κατατίθεται από φιλοζωικό φορέα – ότι το ελληνικό δίκαιο είναι ουσιαστικά μετεξέλιξη του ρωμαϊκού και αντιμετωπίζει κάθε τι που δεν είναι άνθρωπος ως αντικείμενο, ως ιδιοκτησία. Γνώμονας για την απονομή του δικαίου είναι πάντα η κυριότητα.

Τα ζώα αντιμετωπίζονται και αυτά ως αντικείμενα (res κατά τους Λατίνους) και όχι ως έμβια όντα που νιώθουν, θυμούνται και υποφέρουν και βιώνουν με δραματικό τρόπο τις συνθήκες κάτω από τις οποίες τα εξαναγκάζουμε να ζουν.

Ειδικά στη Ελλάδα οι δύο πιο ευπαθείς ομάδες είναι τα ζώα που γίνονται η τροφή μας – είπε  ο κ. Χρυσόγονος – και τα ζώα συντροφιάς. Αυτά υφίστανται το μεγαλύτερο μέρος των κακοποιήσεων και γι’ αυτό και η χώρα μας πρωταγωνιστεί μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. στις οποίες συμβαίνουν τέτοια εγκλήματα.

Υποχρέωση για την ηθική μεταχείριση των έμβιων όντων

Η υποχρέωση για την ηθική μεταχείριση των έμβιων όντων αναφέρεται σε διεθνείς συνθήκες που η Ελλάδα έχει υπογράψει και εντάσσονται και στο εθνικό μας δίκαιο όμως αυτά δεν τηρούνται. Παραμένει φυσικά αναντίρρητη ηθική υποχρέωση του κράτους η φροντίδα των πλασμάτων που είναι αναπόσπαστο μέρος του οικοσυστήματος. Άλλωστε χωρίς αυτά το ανθρώπινο είδος δεν μπορεί να υπάρξει.

Ο κ. Χρυσόγονος σημείωσε ότι η Ελλάδα χάρη στην μάχη που έδωσαν τα φιλοζωικά σωματεία είναι μεταξύ των χωρών στις οποίες απαγορεύονται τα θεάματα με ζώα όπως είναι τα τσίρκο. Αυτό είναι ένα πολιτισμικό κατόρθωμα και πρέπει να γίνει σημαία για να πετύχουμε τα περαιτέρω εξήγησε.

Με τον νόμο 4039/2012, σύμφωνα με τον κ. Χρυσόγονο, δεν επιτεύχθηκαν οι στόχοι που υποτίθεται ότι τέθηκαν. Ναι μεν αυστηροποιήθηκαν οι ποινές εντούτοις η Πολιτεία απέφυγε ουσιαστικά να έρθει σε σύγκρουση με συγκεκριμένα συμφέροντα. Αρκέστηκε στη διαχείριση της κατάστασης κάτι που όμως δεν είναι αρκετό αφού τα προβλήματα διαιωνίζονται (μη περιορισμοί στο κυνήγι, στους εκτροφείς, στους εισαγωγείς ζώων κ.ά.).

Το Δίκαιο προστατεύει τον άνθρωπο από τα ζώα

Το δίκαιο σύμφωνα με τον καθηγητή του Α.Π.Θ. επί της ουσίας προστατεύει τον άνθρωπο από τα ζώα και δεν συμβαίνει το αντίθετο. Οι αναχρονιστικές αντιλήψεις κυριαρχούν και οι εγκληματικές συμπεριφορές συνεχίζονται.

Ο κ. Χρυσόγονος σημείωσε ότι υπάρχει μια στρεβλή εντύπωση πως το ανθρώπινο είδος υπάρχει εκτός του οικοσυστήματος που το περιβάλλει. Και μια τέτοια πεποίθηση είναι επιεικώς ανόητη εξήγησε. Διακινδυνεύουμε την ερημοποίηση της γης και τη μετατροπή και του ανθρώπου σε είδος υπό εξαφάνιση. Τα ζωικά είδη εξαφανίζονται με ταχύτατους ρυθμούς καθώς ο άνθρωπος καταναλώνει περισσότερα απ’ όσα παράγει.

22^ος αιώνας: Ερημοζωική Περίοδος

Ο 22^ος αιώνας θα χαρακτηριστεί ως ερημοζωική περίοδος με αυτά που κάνουμε στον πλανήτη επισήμανε ο καθηγητής. Ο σεβασμός στη φύση, η αλλαγή στον τρόπο ζωής πρέπει να συνοδεύεται από την σκέψη «λιγότερα για όλους αλλά δικαιότερα κατανεμημένα».

Ο κ. Χρυσόγονος εξήγησε στους δημοσιογράφους, στους εκπροσώπους της Π.Φ.Π.Ο., των φιλοζωικών σωματείων και των αυτοδιοικητικών φορέων που παραβρέθηκαν στην παρουσίαση, ότι από τον Ιούνιο του 2013 έχει ξεκινήσει η περίοδος κατά την οποία μπορεί να γίνει η έναρξη των διαδικασιών που θα οδηγήσουν στο αναθεωρημένο Σύνταγμα.

Όμως, όπως επισήμανε, δεν είναι καθόλου βέβαιος το πότε αυτό θα γίνει. Η ρητή αναφορά στα άλλα έμβια όντα, που είναι απολύτως συναισθανόμενα πλάσματα, είναι απαραίτητο να υπάρχει, αν και δεν θα λύσει το πρόβλημα επισήμανε κλείνοντας την τοποθέτηση του.

Η πρόταση της Π.Φ.Π.Ο. ώστε να συμπεριλαμβάνεται η αναφορά στα ζώα από το νέο Σύνταγμα θα κατατεθεί προς τους εκπροσώπους των κομμάτων όταν ξεκινήσει η σχετική διαδικασία στην αναθεωρητική Βουλή.

Στοπ στην αλυσόδεση διά βίου

Η Νατάσα Μπομπολάκη πρόεδρος της Π.Φ.Π.Ο. αναφέρθηκε πέραν της πρωτοβουλίας γι’ αυτή την νομοθετική αλλαγή στην εκστρατεία που ετοιμάζεται ώστε να καταργηθεί και νομοθετικά το δέσιμο των ζώων συντροφιάς. Η κα Μπομπολάκη εξήγησε ότι κάτι πάει στραβά και καθένας που αποκτά σκύλο αγοράζει ταυτόχρονα και την αλυσίδα, η οποία κρατά το ζώο δεμένο εφ’ όρου ζωής.

Η πρόεδρος της Π.Φ.Π.Ο. τόνισε ότι στα αστικά κέντρα το 70% των σκυλιών ζουν όλο το βίο τους μονίμως δεμένα και στην περιφέρεια το ποσοστό των μονίμως δεμένων ζώων αγγίζει και το 100%.

Η κα Μπομπολάκη εξήγησε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη δημοσκόπηση σχετικά με τις εντυπώσεις των τουριστών για τα βαρελόσκυλα και εν γένει τα κακοποιημένα ζώα που υπάρχουν σε κάθε σημείο της Ελλάδα, σε κάθε τουριστικό προορισμό.

Είναι βέβαιο ότι οι κακοποιήσεις στοιχίζουν και στον προϋπολογισμό της χώρας καθώς η δυσφήμηση οδηγεί σε ακυρώσεις κρατήσεων εξήγησε μιλώντας στο www.zoosos.gr.

Κ. Χρυσόγονος, Ι. Παπαθεοδωρου, Ν. Μπομπολάκη.

Όταν τέθηκαν ερωτήσεις από το κοινό ο κ. Χρυσόγονος απάντησε ότι είναι απαραίτητο να εκπαιδευτούν οι αστυνομικοί. Εξήγησε – επειδή έχει υπάρξει καθηγητής σε αστυνομικές ακαδημίες – ότι στην Ελλάδα τα αστυνομικά όργανα αγνοούν ακόμα και βασικά ζητήματα όπως είναι η νομοθεσία περί οπλοχρησίας και οπλοκατοχής.

Τόνισε ότι ακόμα και η εκπαίδευση τους στην σκοποβολή είναι ελλιπέστατη. Συνεπώς η αδιαφορία τους για τα εγκλήματα εις βάρος των ζώων είναι ένα ακόμα κοινωνικό σύμπτωμα, είναι και εκείνοι μέρος της κοινωνίας μας, επισήμανε. Και σημείωσε ότι θα πρέπει να αλλάξουν νοοτροπία όχι μόνο οι αστυνομικοί θα πρέπει να αλλάξουν ακόμα και τα παραμύθια που διδάσκουμε στα μικρά παιδιά.

Η κα Μπομπολάκη εξήγησε ότι η εκπαίδευση των αστυνομικών σχετικά με το τι ορίζει η πρόσφατη νομοθεσία είναι απαραίτητη και αυτό το έχουν πετύχει τα φιλοζωικά σωματεία στην Κρήτη που σε συνεργασία με τους επικεφαλής της ΕΛ.ΑΣ. έχουν διοργανώσει τέτοια σεμινάρια. Πλέον τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι πολύ λίγα καθώς οι αστυνομικοί είναι ενήμεροι και δεν έγκειται στα δικά τους φιλοζωικά αισθήματα το αν θα εφαρμόσουν τη νομοθεσία.

Συστράτευση για τη σωτηρία του περιβάλλοντος

Εκπρόσωποι του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. που παραβρέθηκαν στην εκδήλωση, όπως η βουλευτής Χαρά Καφαντάρη, επισήμαναν ότι μέσα στις προτεραιότητες της μείζονος αντιπολίτευσης είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Εξήγησαν πόσο ουσιαστικά κρίσιμο είναι να μην περάσει το νομοσχέδιο που καταστρέφει τον αιγιαλό.

Η κα Καφαντάρη ζήτησε μάλιστα τη συστράτευση όλων γιατί αν αυτό συμβεί δεν θα υπάρχει επιστροφή και οι επιπτώσεις για όλα τα είδη ζώων – όχι μόνο για τα ζώα συντροφιάς – θα είναι μεγάλη. Σημείωσε μάλιστα ότι η Ειδική Γραμματεία για τα δικαιώματα των ζώων στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής είναι απαραίτητο να συσταθεί.

Αναφέρθηκε μάλιστα στη μάχη που δόθηκε στην Βουλή πριν από μερικούς μήνες για να νομιμοποιηθούν οι παράνομες παραστάσεις με δελφίνια που πραγματοποιούνται στο παράνομο δελφινάριο του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου.

Η κα Καφαντάρη με τη σειρά της επισήμανε ότι είναι απαραιτήτως κρίσιμο να υπάρχει ρητή αναφορά στα ζώα στο νέο Σύνταγμα αλλά η μόνο η νομοθετική αλλαγή δεν αρκεί. Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται από το νηπιαγωγείο την αγάπη για τα ζώα, είπε. Η βουλευτής του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στην αναγκαιότητα να γίνει κακούργημα η κακοποίηση των ζώων καθώς τώρα είναι πλημμεληματικού χαρακτήρα αδίκημα.

Δεν προχωράει σε νέες στειρώσεις το ΔΙ.ΚΕ.Π.Α.Ζ.

Η εκδήλωση έκλεισε με μια κακή είδηση αφού μετά από την ερώτηση της δημοσιογράφου του www.zoosos.gr o Δημοσθένης Σταματάτος, αντιπρόεδρος του Περιβαλλοντικού Συνδέσμου Δήμων Αθήνας και Πειραιά (ΠΕ.ΣΥ.Δ.Α.Π.) στον οποίο ανήκει το ΔΙ.ΚΕ.Π.Α.Ζ. – ο οποίος παραβρέθηκε στην συνέντευξη τύπου – παραδέχτηκε πως το Διαδημοτικό Κέντρο Περίθαλψης Αδέσποτων Ζώων (ΔΙ.ΚΕ.Π.Α.Ζ.) δεν δέχεται πλέον νέα ζώα για στειρώσεις από τους συμβεβλημένους δήμους εξαιτίας των πολλών περιστατικών που έχουν να διαχειριστούν.

Μια ερώτηση όμως που δεν προλάβαμε να θέσουμε είναι το γιατί το ΔΙ.ΚΕ.Π.Α.Ζ. που βρίσκεται στο Πέραμα εντάσσει νέους δήμους όταν δεν μπορεί τελικά να τους εξυπηρετήσει ή γιατί δεν επεκτείνει τις εγκαταστάσεις του. Είναι μόνο ζήτημα οικονομικής ένδειας;

Αυτό που έγινε απολύτως κατανοητό στους παρεβρισκόμενους είναι ότι είναι αναγκαία η βελτίωση της νομοθεσίας, αλλά και η εκπαίδευση των παιδιών (με ειδικό μάθημα) καθώς επίσης και οι μεγάλες ποινές για τους δράστες προς παραδειγματισμό των υπολοίπων. Φυσικά η υπεύθυνη κηδεμονία ζώων συντροφιάς, ως στάση ζωής είναι πάντα το ζητούμενο.

Θυμηθείτε όπως τονίζει και η Π.Φ.Π.Ο. «Ό,τι δεν είναι άνθρωπος δεν είναι κατ’ ανάγκη αντικείμενο!».

Δείτε εδώ το βίντεο από την συνέντευξη Τύπου.

Ολόκληρη η ομιλία του συνταγματολόγου Κώστα Χρυσόγονου

«Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι,

Στις αρχές του έτους, το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Σερρών επέβαλε ποινή φυλάκισης ενός έτους χωρίς αναστολή σε ιδιοκτήτη σκύλου, ο οποίος το κακοποίησε βάναυσα με σκοπό να το θανατώσει (το είχε δέσει στη μηχανή του και το έσερνε επί ώρες στους δρόμους). Το γεγονός που προκάλεσε μεγάλη εντύπωση είναι ότι κανείς από τους περιοίκους δεν προσπάθησε να σώσει το βασανιζόμενο ζώο. Παρότι είναι η πρώτη φορά που καταδικάζεται κάποιος χωρίς αναστολή για κακοποίηση ζώου, αυτή η καταδίκη όμως δεν αντανακλά το πραγματικό επίπεδο προστασίας των ζώων στην Ελλάδα.

Αντιθέτως, αυτό που αποτυπώνει με απόλυτη σαφήνεια το εν λόγω περιστατικό είναι η ουσιαστική έλλειψη συμβιωτικού πολιτισμού στη χώρα μας: Πολιτισμός που αν υπήρχε, θα επέτρεπε με βεβαιότητα την ανάπτυξη μιας κουλτούρας συμβίωσης των ανθρώπων με τα άλλα είδη. Η έλλειψη αυτή αποτυπώνεται κατ’ επέκταση και στα εθνικά νομοθετικά κείμενα, που έως τώρα φαίνεται να προστατεύουν ελλιπώς και αποσπασματικά τα ζώα και το περιβάλλον.

Το πρόβλημα πάντως δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά πανευρωπαϊκό και κατ’ επέκταση παγκόσμιο. Οδηγούμαστε σε καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, και ειδικότερα της βιοποικιλότητας, με άμεσο αποτέλεσμα να εκλείπει ο βασικός βιοτικός χώρος της άγριας ζωής και πολλά είδη να οδηγούνται ταχύτατα σε εξαφάνιση. Δευτερεύουσα, όμως εξίσου σημαντική περίπτωση, αποτελεί η βάναυση μεταχείριση των ζώων που βρίσκονται υπό την άμεση δεσποτεία του ανθρώπου. Τα ζώα «προς κατανάλωση» υφίστανται πρώτα απ’ όλα την ανθρώπινη βαναυσότητα. Για παράδειγμα, η τρομακτική αύξηση της κατανάλωσης κρέατος οδηγεί σε ετήσια βάση, μόνο στην Ευρώπη, τεράστιους αριθμούς πουλερικών (περίπου 4 δισεκατομμύρια), χοίρων και βοοειδών (περίπου 360 εκατομμύρια) σε  εκτροφεία και σφαγεία-«κολαστήρια». Εκεί, εφαρμόζονται πρακτικές συμπίεσης του χρόνου της παραγωγής, ενώ υπάρχουν παράλληλα εξευτελιστικές συνθήκες διαβίωσης, μεταφοράς και σφαγής, με στόχο την αύξηση του κέρδους.

Περαιτέρω, τα ζώα συντροφιάς υφίστανται τις δυσμενείς επιπτώσεις της ανθρώπινης κακομεταχείρισης, καθότι, αν και ο προορισμός τους είναι κατεξοχήν να προστατεύονται και να περιθάλπονται από τον άνθρωπο, κάθε άλλο παρά φροντίδα εισπράττουν. Σε πολυάριθμες δε περιπτώσεις εγκαταλείπονται, βασανίζονται, όπως συνέβη στο προαναφερθέν περιστατικό των Σερρών, ή/και θανατώνονται χωρίς κανένα σεβασμό. Σημειωτέον ότι η Ελλάδα έχει τις περισσότερες καταγγελίες για βασανισμό ζώων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ακόμη ένα ενδεικτικό παράδειγμα σχετικά με την ευπαθή κατηγορία των ζώων συντροφιάς, είναι και η επανεμφάνιση του ιού της λύσσας. Η χώρα μας ήταν ελεύθερη λύσσας από το 1987 κατόπιν εφαρμογής συστηματικών εμβολιασμών κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, καταγράφονται κρούσματα λύσσας σε όλες τις χώρες με τις οποίες συνορεύει η Ελλάδα. Αντί αυτό όμως να προκαλέσει μια σχετική εγρήγορση, αντιθέτως οδήγησε στη χαλάρωση του κρατικού μηχανισμού και των υπηρεσιών πολιτικής προστασίας των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Βέβαια, αυτή η χαλάρωση οφείλεται εν πολλοίς και στις οικονομικές περικοπές λόγω της μνημονιακής λιτότητας, καθώς και στην επιβολή του μέτρου της διαθεσιμότητας στην πλειονότητα του κατάλληλα εξειδικευμένου προσωπικού. Όσον αφορά τα ισχύοντα σε εθνικό επίπεδο, βάσει της παραγράφου 1 του άρθρου 24του Συντάγματος, «η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του καθενός».  Το δικαίωμα που κατοχυρώνεται στο άρθρο αυτό, χαρακτηρίζεται κατά μία άποψη ως κοινωνικό, ενώ κατ’ άλλη άποψη πρόκειται για δικαίωμα «τρίτης γενιάς», διακριτό από τα άλλα κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα. Παρόλο που καμία ρητή αναφορά δεν γίνεται στην προστασία των ζώων στη συγκεκριμένη συνταγματική διάταξη, γίνεται δεκτό τόσο από τη θεωρία όσο και από τη νομολογία ότι στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος υπάγονται και τα ζώα, ως μέρος της φύσης. Προς επίρρωση της εν λόγω ερμηνείας, στην ερμηνευτική δήλωση που τέθηκε κάτω από το άρθρο 24 του Συντάγματος με την αναθεώρηση του 2001, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην πανίδα των δασικών οικοσυστημάτων, της οποίας την προστασία αναγνώρισε ο συντακτικός νομοθέτης. Συνεπώς, ήδη με τη θέσπιση του Συντάγματος του 1975 και του άρθρου 24, θεσπίστηκε ένα αρχικό πλαίσιο προστασίας των ζώων μέσω της υποχρέωσης του κράτους να μεριμνά για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.

Παρά ταύτα, θα ήταν χρήσιμο σε μια ενδεχόμενη νέα συνταγματική αναθεώρηση να γίνει σαφής πρόταση ώστε να τεθεί  ως επιπλέον εδάφιο στην παράγραφο 1 του άρθρου 24 του Συντάγματος, η υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για τον σεβασμό της ζωής σε όλες τις εκφάνσεις της και την προστασία των δικαιωμάτων όλων των έμβιων όντων. Τούτο θα είχε σημασία ιδίως προκειμένου να καταστεί κοινή συνείδηση ότι αυτά δεν πρέπει και δεν μπορούν να εξομοιώνονται με άψυχα αντικείμενα. Θα πρέπει εξάλλου να διευκρινιστεί ότι εντός της συνταγματικής προστασίας βρίσκεται εξίσου και η υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για την προστασία των δεσποζόμενων ζώων, δηλαδή των ζώων που διαβιούν υπό την ανθρώπινη επιμέλεια ή αιχμαλωσία. Τα ζώα αυτά, πέραν του ότι εξυπηρετούν τις ανθρώπινες ανάγκες (π.χ. της διατροφής, των πειραμάτων, της ένδυσης, της εκπαίδευσης, του αθλητισμού, της εργασίας και της συντροφιάς) λόγω της διακριτής τους θέσης κοντά στον άνθρωπο, περιβάλλονται και από μια επιπλέον ηθική υποχρέωση καλής μεταχείρισής τους.

Στο επίπεδο της κοινής νομοθεσίας, τα ζώα -κατά την έννοια των άρθρων 947 επ. του Αστικού Κώδικα- θεωρούνται πράγματα επί των οποίων ασκούνται εμπράγματα δικαιώματα, όπως για παράδειγμα αυτό της κυριότητας. Έτσι, μεταξύ των ζώων συντροφιάς και των ανθρώπων ιδρύεται σχέση κυρίου και αντικειμένου ιδιοκτησίας, και για τον λόγο αυτό τα ζώα αποτελούν και αντικείμενο συναλλαγών: δηλαδή πωλούνται και αγοράζονται. Τα αδέσποτα ζώα από την άλλη, είναι μεν ζώα συντροφιάς, αλλά είτε ποτέ δεν υπήρξε κάποιος συγκεκριμένος ιδιοκτήτης τους, είτε υπήρξε ιδιοκτήτης, πλην όμως μετά την εγκατάλειψη ή την απώλειά τους, αυτός δεν μπορεί να εξευρεθεί. Σημειωτέον ότι οι διατάξεις αυτές του αστικού δικαίου αποτελούν μετεξέλιξη του ρωμαϊκού δικαίου, το οποίο διέκρινε τρεις κατηγορίες αντικειμένων ή «εργαλείων». Στην πρώτη ανήκε ο δούλος ως «ομιλούν εργαλείο» (instrumentumvocale), στη δεύτερη το ζώο (instrumentum semi-vocale) και στην Τρίτη το άψυχο αντικείμενο, π.χ. το άροτρο (instrumentummutum). Από τότε χρειάσθηκαν κάποιες χιλιετίες για να αποδοκιμασθεί η δουλεία (σε κάποιες έννομες τάξεις μόλις τον 19ο αιώνα και χωρίς να λησμονούμε ότι defacto εξακολουθούν και σήμερα να υφίστανται μορφές οιονεί δουλείας σε διάφορες περιοχές του πλανήτη). Ας ελπίσουμε ότι δεν θα χρειασθούν μερικές ακόμη χιλιετίες προκειμένου το δίκαιο να προβεί σε σαφή διάκριση μεταξύ έμψυχων και άψυχων.

Στην επιβεβλημένη προστασία των ζώων πρέπει να θεωρηθεί ότι περιλαμβάνεται και η υποχρέωση μέριμνας από τον άνθρωπο για την ορθή και ηθική μεταχείρισή τους. Το μέτρο δε της ηθικής μεταχείρισης των ζώων έγκειται στο σημείο συμφιλίωσης μεταξύ της εξυπηρέτησης των ανθρώπινων αναγκών και του σεβασμού των φυσικών προδιαθέσεων των ζώων. Για παράδειγμα, η ευχέρεια των ζώων που ζουν υπό αιχμαλωσία να ικανοποιήσουν τις φυσικές ανάγκες τους εξαρτάται από την καλή θέληση των ιδιοκτητών τους. Ο σεβασμός αυτός των φυσικών προδιαθέσεων των ζώων πρέπει να θεωρηθεί ότι βρίσκεται εντός του συνταγματικού πλαισίου προστασίας και συνεπάγεται εξ αυτού, διπλή υποχρέωση της πολιτείας: αφενός, να θεσπίζει τους κατάλληλους κανόνες δικαίου που διασφαλίζουν την ορθή μεταχείριση των ζώων από τους ιδιοκτήτες τους και αφετέρου, να διαμορφώνει τις κατάλληλες δράσεις, ώστε να αποφεύγεται η εξευτελιστική μεταχείριση των αδέσποτων ζώων, καθώς και των ζώων που προορίζονται για κατανάλωση, τα οποία εκ των πραγμάτων είναι και οι πιο ευάλωτες ομάδες.

Σε διεθνές επίπεδο άλλωστε, η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ζώων, παρότι δεν αναπτύσσει πλήρη δεσμευτικότητα ως νομικό κείμενο, δίνει σαφή κατεύθυνση προς τα κράτη να κατοχυρώσουν νομικά τα δικαιώματα των ζώων, χωρίς όμως να επιφυλάσσει κυρώσεις για τη μη τήρησή της. Η εν λόγω Διακήρυξη έχει υιοθετηθεί από τη Διεθνή Ένωση Δικαιωμάτων των Ζώων, όπως και από άλλες οργανώσεις, στα πλαίσια διεθνούς συνάντησης στο Λονδίνο τον Σεπτέμβριο του 1977 και υπογράφηκε στο Παρίσι τον Οκτώβριο του 1978. Σύμφωνα δε με το άρθρο 1, όλα τα ζώα γεννιούνται με ίσα δικαιώματα στη ζωή και στη δυνατότητα ύπαρξης, ενώ κατά το άρθρο 2, ο άνθρωπος οφείλει να σέβεται τη ζωή κάθε ζώου. Σημειώνεται ρητά στο άρθρο 6 ότι η εγκατάλειψη ενός ζώου θεωρείται πράξη απάνθρωπη και εξευτελιστική.

Προς αυτή την κατεύθυνση και η Ευρωπαϊκή Ένωση από την πλευρά της, μεριμνά για την ορθή μεταχείριση των ζώων, θεσπίζοντας μια σειρά νομικών κανόνων. Το νομοθετικό πλαίσιο για την καλή μεταχείρισή τους στην Ευρώπη έχει πλέον αναχθεί σε ύψιστη υποχρέωση των κρατών μελών: πρωτίστως, χάρη στη συμπερίληψη της καλής μεταχείρισης των ζώων στο άρθρο 13 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και δευτερευόντως χάρη στη θέσπιση σειράς νομοθετημάτων, τα οποία ρυθμίζουν πολλές πτυχές της ευζωίας των ζώων. Πριν από αυτή την ευρύτατη κατοχύρωση με τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κομβικά θεσμικά μέτρα στη συμβολή για την προστασία των ζώων αποτέλεσαν αφενός, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία των ζώων συντροφιάς, που κυρώθηκε από την Ελλάδα το 1992 και αφετέρου, το Πρωτόκολλο για την προστασία και την καλή μεταχείριση των ζώων, που προστέθηκε στη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997.

Με την πρώτη σύμβαση, διακηρύχθηκε πανηγυρικά ότι ο άνθρωπος έχει αναντίρρητα ηθική υποχρέωση να σέβεται όλα τα ζώα και να λαμβάνει σοβαρά υπόψη του το γεγονός ότι τα ζώα υποφέρουν, θυμούνται, έχουν συναισθήματα, επιπλέον συνιστούν έναν συμβιωτικό κύκλο με τους ανθρώπους και αποτελούν αναντικατάστατα στοιχεία των φυσικών συστημάτων του πλανήτη. Με το πρωτόκολλο δε, υποχρεώθηκαν όλα τα όργανα της Ένωσης, καθώς και τα κράτη µέλη, να λαμβάνουν υπόψη τους την ευζωία των ζώων και να παίρνουν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία και τον σεβασμό όλων των ζώων, κατά τη χάραξη νέων πολιτικών στη γεωργία, στις μεταφορές, στην έρευνα και στην ενιαία αγορά.

Ανταποκρινόμενη στις διεθνείς αυτές δεσμεύσεις της, η ελληνική πολιτεία θεσμοθέτησε ένα πλαίσιο προστασίας των ζώων, κυρίως με την ποινικοποίηση της θανάτωσης, του βασανισμού και της κακοποίησής τους. Επίσης, προέβη στη ρύθμιση των προϋποθέσεων θήρας και αλιείας, ενώ επέβαλε κανόνες σχετικά με τη σφαγή των ζώων εκτροφής και ρύθμισε - αλλά σε καμία περίπτωση δεν απαγόρευσε - τη διεξαγωγή πειραμάτων πάνω στα ζώα. Πιο πρόσφατα, ο νόμος 4039/2012, που φέρει τον τίτλο «Για τα δεσποζόμενα και τα αδέσποτα ζώα συντροφιάς και την προστασία των ζώων από την εκμετάλλευση ή τη χρησιμοποίηση με κερδοσκοπικό σκοπό» επιχείρησε μια αυστηροποίηση του καθεστώτος προστασίας των ζώων, αλλά δεν κατάφερε παρά μόνο να διαιωνίσει την υπάρχουσα κατάσταση, αποφεύγοντας να την αντιμετωπίσει ουσιαστικά και σε βάθος.

Έτσι λοιπόν, προέβλεψε μεν την απαγόρευση χρήσης ζώων σε θεάματα και συναφείς δραστηριότητες, εξαίρεσε όμως έναν σημαντικό αριθμό εγκαταστάσεων από την εν λόγω απαγόρευση (π.χ. ζωολογικούς κήπους, ενυδρεία, εκτροφεία θηραμάτων, καταστήματα πώλησης ζώων κλπ). Περαιτέρω, προέβλεψε την περισυλλογή και διαχείριση των αδέσποτων ζώων από τους δήμους της χώρας, χωρίς όμως να θεσμοθετήσει ένα επαρκές πλαίσιο για τη γενικότερη αντιμετώπιση του ζητήματος των εγκαταλελειμμένων και εν γένει αδέσποτων ζώων. Προέβλεψε, τέλος, και τη δημιουργία ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων καταχώρισης ζώων και ιδιοκτητών, ώστε να επιτυγχάνεται έλεγχος του πληθυσμού των αδέσποτων ζώων. Ωστόσο, αυτός ακριβώς ο έλεγχος, με τις αντίστοιχες κυρώσεις που προβλέπει ο νόμος σε όσους δεν συμμορφώνονται, παρουσιάζεται εν προκειμένω ως ανέφικτος.

Ήδη, κατά τις εργασίες συζήτησης στη Βουλή των Ελλήνων για την ψήφιση του εν λόγω νομοθετήματος τον Ιανουάριο του 2012, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις, σχετικά με το αν συντελούνταν μεταρρύθμιση προς την κατεύθυνση της αλλαγής αντιλήψεων για την προστασία των ζώων. Η απουσία αυστηρών ρυθμίσεων για την εκτροφή, την εμπορία και την αναπαραγωγή των ζώων κατέστησε για ακόμη μια φορά σαφές ότι «μέριμνα» και βασικός πολιτικός προσανατολισμός της κυβερνητικής πλειοψηφίας δεν ήταν στην πραγματικότητα η προστασία των ζώων, αλλά η διαχείρισή τους με έναν τρόπο που δεν θα θίγονται συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα.

Με το νέο νομοθετικό καθεστώς αντιστράφηκε ουσιαστικά το αντικείμενο της προστασίας: αντί να προστατεύεται το ζώο αυτό καθ’ αυτό, προστατεύεται κυρίως ο άνθρωπος έναντι του ζώου. Αντί δηλαδή να καλλιεργείται μια κουλτούρα συνύπαρξης και σεβασμού των ζώων, ο νόμος παίρνει ως δεδομένο το φόβο απέναντι στα ζώα, αναπαράγοντας αναχρονιστικές και ξεπερασμένες αντιλήψεις. Από την άλλη, η παντελής έλλειψη ρυθμίσεων στο νόμο για την καλλιέργεια πολιτιστικής συνείδησης σεβασμού των σχέσεων του ανθρώπου με τα ζώα ανέδειξε με σαφήνεια ότι δεν υπάρχει καμία πρόθεση από μέρους της πολιτικής εξουσίας να προάγει το πνεύμα της ηθικής και ορθής μεταχείρισης των ζώων. Άλλωστε, η σχέση με τα ζώα είναι ένδειξη πολιτισμού και παιδείας και δυστυχώς εκεί δεν έχει δοθεί μέχρι στιγμής η δέουσα προσοχή. Χρειαζόμαστε συνεπώς και πληρέστερη προστασία των ζώων σε επίπεδο κοινής εθνικής νομοθεσίας αλλά και αλλαγές στην εκπαίδευση, έτσι ώστε από την παιδική ηλικία να προαχθεί μια συνείδηση συμβίωσης του ανθρώπου με τα ζώα.

Κλείνοντας τις σύντομες αυτές σκέψεις θα ήθελα γενικότερα να επισημάνω ότι σε μεγάλο βαθμό έχει παγιωθεί μια στρεβλή αντίληψη στον άνθρωπο της νεωτερικότητας: ότι δηλαδή το ανθρώπινο είδος υπάρχει (δήθεν) εκτός του φυσικού του περιβάλλοντος και συνεπώς (δικαιούται να) το εξουσιάζει κατά βούληση. Ωστόσο, το φυσικό περιβάλλον του πλανήτη είναι αρκετά πιο σύνθετο, ώστε να το αντιμετωπίζουμε ως περίπου τον… κήπο του σπιτιού μας. Αυτό σημαίνει ότι διακινδυνεύουμε την ερημοποίηση της Γης και τη μετατροπή της ίδιας της ανθρωπότητας σε απειλούμενο είδος. Όπως προειδοποιεί ο μέγας βιολόγος της εποχής μας EdwardWilson, ο άνθρωπος ιδίως τους τελευταίους αιώνες έχει αναδειχθεί στον μεγαλύτερο καταστροφέα ζωής μετά τον μετεωρίτη που έπεσε στη χερσόνησο του Γιουκατάν πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια και τερμάτισε την εποχή των δεινοσαύρων. Η βιοποικιλότητα στον πλανήτη κινδυνεύει, καθώς τα ζωικά είδη εξαφανίζονται σήμερα με ρυθμούς συγκλονιστικά ταχύτερους από ό,τι πριν την έλευση του homosapiens. Αν συνεχισθεί αυτή η γενοκτονία, ο 22ος αιώνας θα μπορούσε να ονομασθεί από τους ιστορικούς του μέλλοντος ως η «ερημοζωϊκή περίοδος». Καταστρέφοντας όμως τα άλλα ζωικά είδη πτωχοποιούμε το ίδιο το δικό μας, το ανθρώπινο είδος, για την αιωνιότητα.

Ειδικότερα, τα ζώα συντροφιάς, αδέσποτα και δεσποζόμενα, εξακολουθούν να υποτιμώνται ως όντα με αισθήματα και κατά συνέπεια θεωρούνται πρόβλημα, το οποίο πρέπει να διαχειριστούμε. Αυτή η αντίληψη μάς οδηγεί προς την αντίθετη κατεύθυνση από την επιδιωκόμενη, δηλαδή να προστατεύουμε τους ανθρώπους από τα ζώα και όχι τα ζώα από τις βλαπτικές ανθρώπινες ενέργειες. Επομένως, απαιτείται ένα πρόγραμμα διαχείρισης ζώων συντροφιάς, αλλά και προστασίας αδέσποτων ζώων, το οποίο θα αντιμετωπίζει το πρόβλημα ρεαλιστικά και θα αποβλέπει σε συγκεκριμένους στόχους και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.

Ζητούμενο τελικά είναι να υποταχθεί η  «ιδιωτική πρωτοβουλία» (νοούμενη εδώ και ως οικονομική δραστηριότητα αλλά και ως τρόπος ζωής) σε κεντρικό σχεδιασμό, με σαφή προσανατολισμό προς την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, που είναι πηγή ζωής. Μόνο μέσα από το σεβασμό προς τη φύση και τα υπόλοιπα είδη με τα οποία συνυπάρχουμε και τη μοιραζόμαστε, είναι δυνατόν να αποφευχθούν οι καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον που ζούμε και εξελισσόμαστε.

Ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει ως άξονά του την ξέφρενη οικονομική «ανάπτυξη». Δεν συνειδητοποιούμε ότι ο πλανήτης μας ουσιαστικά είναι ένα διαστημόπλοιο, δηλαδή είδος πλοίου και ότι μακροπρόθεσμα δεν νοείται ανάπτυξη πάνω σε πλοίο. Το πρόσταγμά μας δεν μπορεί άρα να είναι η ανάπτυξη, νοούμενη ως άμετρη σώρευση υλικών αγαθών προορισμένων για εγωιστική απόλαυση, αλλά η βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων του πλανήτη και των ανθρώπινων κοινωνιών ως μέρους αυτών. Πρέπει να καταναλώνουμε λιγότερα και δικαιότερα κατανεμημένα μεταξύ μας πρέπει να συμφιλιωθούμε με τους άλλους ανθρώπους, με τα άλλα ζωικά είδη και με τα οικοσυστήματα του πλανήτη, αν θέλουμε να επιβιώσουμε».

Διαβάστε επίσης:

Συνέντευξη Τύπου για τις αλλαγές στο Σύνταγμα ώστε τα ζώα να μην αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα

Π.Φ.Π.Ο.: Σειρά δράσεων για την καλλιέργεια της φιλοζωικής κουλτούρας στην Ελλάδα