Jane Goodall: Ο σκύλος μου ήταν ο μεγάλος μου δάσκαλος γιατί με έμαθε ότι τα ζώα έχουν και συναισθήματα και χαρακτήρα

Της Ελένης Ηλιοπούλου

Στο κατάμεστο «Παλλάς» στην Αθήνα μίλησε νωρίτερα σήμερα η δρ Jane Goodall, η διεθνούς φήμης πρωτευοντολόγος, ηθολόγος και πρέσβειρα Ειρήνης των Ηνωμένων Εθνών, η γυναίκα που αφιέρωσε τη ζωή της στη μελέτη και τη σωτηρία των χιμπαντζήδων.

Κατάμεστο το θέατρο «Παλλάς».

Η 84χρονη Βρετανίδα (γεννήθηκε το 1934) επισκέφθηκε τη χώρα μας και προγραμμάτισε τρεις διαλέξεις (Θεσσαλονίκη χθες, Αθήνα σήμερα και αύριο στο Ηράκλειο της Κρήτης) με θέμα «Λόγοι για να ελπίζουμε» στο πλαίσιο των δράσεων του παραρτήματος του ιδρύματος της στη χώρα μας του «Jane Goodall’s Roots & Shoots Greece».

Η σχέση με τη μητέρα της

Η κα Γκούντολ μας καλωσόρισε στη γλώσσα των χιμπαντζήδων και μας μίλησε για τη ζωή της. Αναφέρθηκε στην παιδική της ηλικία, στην ώθηση που της έδωσε η μητέρα της, η οποία δεν της έβαλε κανένα εμπόδιο και παρά το γεγονός ότι η οικογένεια της ήταν φτωχή και δεν είχε χρήματα για να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο, κατάφερε αυτό που φαινόταν ακατόρθωτο και ανάγκασε την επιστημονική κοινότητα να αναθεωρήσει τις απόψεις της για την ανωτερότητα του ανθρώπινου είδους και τις «αποκλειστικές» λειτουργίες του (ευφυΐα, συναισθήματα κ.ο.κ.)

Το ακροατήριο σήμερα στο «Παλλάς», που απαρτιζόταν κυρίως από νέες γυναίκες, άκουσε με προσοχή την εξαιρετική ομολογουμένως ομιλήτρια να διηγείται τη ζωή της. Η κα Γκούντολ μίλησε για την ανάγκη αλληλοβοήθειας και για την αμέριστη συμπαράσταση που δέχτηκε από τη μητέρα της, η οποία είχε διακρίνει από νωρίς την αγάπη της κόρης της για τα ζώα, της αγόρασε βιβλία γι’ αυτά αλλά δεν τη μάλωσε ούτε όταν σε ηλικία ενός έτους είχε συγκεντρώσει έντομα στο κρεβάτι της.

Περιέγραψε πως σε όταν ήταν τεσσάρων ετών κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής με την οικογένεια σε μια φάρμα έξω από το Λονδίνο – στο οποίο εκ των πραγμάτων δεν υπήρχαν πολλά ζώα όπως και σε κάθε μεγάλη πόλη – τα αυγά από τις χήνες της δημιούργησαν τόσες απορίες, αφού δεν μπορούσε να καταλάβει από που βγαίνουν και πως τα πτηνά τα αφήνουν στις φωλιές τους.

Μας είπε ότι σε ηλικία 8 ετών κατάφερε με μερικά κέρματα να αγοράσει από ένα βιβλιοπωλείο - με βιβλία από δεύτερο χέρι - το παραμύθι «Ταρζάν, ο Βασιλιάς της Ζούγκλας» και όπως διηγήθηκε γελώντας «αυτός τελικά παντρεύτηκε τη λάθος Τζέιν». Ο Ταρζάν την έκανε τελικά να καταλάβει, ενώ ήταν ακόμα κοριτσάκι, πως αυτό που ήθελε και ονειρευόταν από εκείνη τη στιγμή και μετά ήταν να ταξιδέψει στην Αφρική, να μάθει για τα άγρια ζώα εκεί και να γράφει βιβλία γι’ αυτά. Παρόλο που αυτό ήταν κάτι το οποίο «δεν κάνουν τα κορίτσια», όπως συνήθιζαν να λένε και τότε, η μητέρα της δεν την απέτρεψε. Της είπε ότι είναι ό,τι πιο τρελό μπορούσε να φανταστεί, αλλά για να το πετύχει θα πρέπει να εργαστεί πολύ και σκληρά.

Το πρώτο της ταξίδι στην Αφρική

Λίγα χρόνια αργότερα μια πρόσκληση για την Κένυα, όπου ζούσαν οικογενειακοί τους φίλοι, οι οποίοι την κάλεσαν να τους επισκεφτεί, της άνοιξε την πόρτα για την αγαπημένη της ήπειρο. Έτσι από γραμματέας – μια πολύ βαρετή δουλειά – αφού είχε οικονομική δυνατότητα για να τελειώσει μόνο μια τέτοια σχολή, κατάφερε - και αφού δούλεψε ως σερβιτόρα για έξι μήνες σε ξενοδοχείο - να συγκεντρώσει τα πολλά χρήματα που απαιτούσε το εισιτήριο μετ’ επιστροφής για το ταξίδι με πλοίο από το Ην. Βασίλειο στην Κένυα και αντιστρόφως, καθώς τότε ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να επισκεφτείς τη βρετανική αποικία, να αποδείξεις ότι μπορούσε και να επιστρέψεις από εκεί.

Το ταξίδι προς την Κένυα, όπως μας είπε, ήταν συγκλονιστικό και κράτησε έναν μήνα καθώς η διώρυγα του Σουέζ ήταν κλειστή λόγω της εμπόλεμης κατάστασης. Μας μίλησε για την ενδιάμεση στάση για ανεφοδιασμό στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής και για την αποστροφή που της προκάλεσαν οι πινακίδες «μόνο λευκοί» τις οποίες έβλεπε διαρκώς.

Έφτασε στην Κένυα το 1957 ένα μήνα πριν την ανεξαρτησία της χώρας και το κλίμα εκεί ήταν πολύ διαφορετικό. Φιλοξενήθηκε στο σπίτι των φίλων της αλλά λίγο αργότερα θέλησε να βρει δουλειά για να μην τους επιβαρύνει περαιτέρω και να μην καταχραστεί τη φιλοξενία τους. Άκουσε όμως τη συμβουλή τους και τηλεφώνησε σ’ έναν γνωστό τους.

Οι φίλοι τότε την έφεραν σε επαφή με τον Louis Leakey, ο οποίος ήταν Κενυάτης αρχαιολόγος και παλαιοντολόγος υπεύθυνος του «Coryndon Museum» Φυσικής Ιστορίας στο Ναϊρόμπι με τον οποίο άρχισαν να μιλούν για τα ζώα. Εκείνος κατάλαβε σχεδόν αμέσως πόσο η νεαρή Τζέιν γνώριζε για τα ζώα - αν και δεν είχε φύγει ποτέ άλλοτε από το Λονδίνο και δεν είχε και κανένα πτυχίο - και προκειμένου να τον βοηθήσει στην έρευνα, που έκανε, για την οποία είχε ελάχιστα χρήματα της ζήτησε να εργαστεί μαζί του ως γραμματέας του.

Το 1958, ο Λίκι έστειλε την Τζέιν στο Λονδίνο για να μελετήσει τη συμπεριφορά των πρωτευόντων κοντά στον Όσμαν και την ανατομία των πρωτευόντων υπό την καθοδήγηση του Τζον Νάπιερ. Στη συνέχεια, ο Λίκι συγκέντρωσε τα απαραίτητα κεφάλαια για έρευνα και έτσι, στις 14 Ιούλη 1960 η Γκούντολ έφτασε στο Εθνικό Πάρκο Γκόμπε. Έγινε έτσι η πρώτη από την ομάδα τριών γυναικών που έστειλε ο Λίκι στην περιοχή για έρευνες σχετικά με τα πρωτεύοντα.

Η Τζέιν – της οποίας την είσοδο απαγόρευαν στη χώρα – κατάφερε τελικά να φτάσει εκεί χάρη στην επιμονή του Λίκι και μαζί με τη μητέρα της, την παρουσία της οποίας απαίτησαν οι αρχές, για λόγους ασφάλειας. Έτσι η μητέρα της Μάργκαρετ Μαϊφάνβε Τζόζεφ έμεινε μαζί της τέσσερις μήνες, χωρίς όμως να προλάβει να δει τη στιγμή που ένας χιμπαντζής τελικά τόλμησε και την πλησίασε, αφήνοντας πίσω τους φόβους του για τους «λευκούς πιθήκους» αφού έτσι τους έβλεπαν.

Ο Λίκι στη συνέχεια έστειλε την νεαρή Γκούντολ στο Φαράγγι Ολντουβάι, στη σημερινή Τανζανία. Ο Λούις Λίκι πίστευε ότι η μελέτη των χιμπαντζήδων θα τον βοηθήσει στη μελέτη των πρωτόγονων ανθρώπων - καθώς θεωρούσε ότι υπήρχε κοινή ρίζα γι’ αυτά τα δύο είδη περίπου 6 εκατομμύρια χρόνια πριν - και στις ανασκαφές που έκανε τον πρώτο καιρό με ελάχιστη χρηματοδότηση και με βοηθούς τη γυναίκα του, τη νεαρή Τζέιν και ελάχιστους άλλους.

Η κα Γκούντολ μας εξήγησε πως όταν διαπίστωσε παρατηρώντας τους,ότι οι χιμπαντζήδες φτιάχνουν εργαλεία για να τραφούν π.χ. σπάνε κλαριά, τα καθαρίζουν από τα φύλλα και τα χώνουν στις φωλιές των τερμιτών για να τραφούν με τα έντομα, έμεινε άναυδη καθώς έως τότε η επιστημονική κοινότητα πίστευε ότι μόνο το είδος μας έχει τη νοητική ικανότητα να κατασκευάζει εργαλεία.

Οι περιγραφές της Τζέιν για τα εργαλεία που έφτιαχναν οι χιμπαντζήδες για να καταφέρουν να τραφούν, ή πως έφτιαχναν τις φωλιές τους δεν έπεισαν την επιστημονική κοινότητα, που αντιμετώπιζε με καχυποψία τα όσα κατέγραφε και γιατί ήταν γυναίκα, και γιατί δεν είχε πτυχίο και της έλεγαν ότι δεν ήξερε τι έλεγε. Αναγκάστηκαν τελικά να παραδεχτούν στα συμπεράσματα της μόνο όταν αυτά καταγράφηκαν από τηλεοπτική κάμερα.

Ο Λίκι ήταν αυτός που της εξήγησε την αναγκαιότητα του να σπουδάσει, για να μπορέσει να σταθεί στα πόδια της και να τον διαδεχτεί και έτσι αφού βρήκε χρηματοδότηση η Τζέιν γύρισε στη χώρα της και άρχισε τις σπουδές της το 1962 στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, στο Κολέγιο Νιούχαμ. Έτσι απέκτησε διδακτορικό στον τομέα της «Ηθολογίας» πού όπως μας περιέγραψε τότε δεν ήξερε καν τι είναι αυτό και εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ούτε η google για να το ψάξει.

Εκείνη την εποχή η Τζέιν ήταν μόλις το όγδοο άτομο στο οποίο επετράπη να σπουδάσει εκεί για την απόκτηση διδακτορικού τίτλου χωρίς πρώτα να έχει αποκτήσει πανεπιστημιακό τίτλο σπουδών. Η διατριβή της, με θέμα «Η συμπεριφορά των ελεύθερων χιμπαντζήδων», περιέγραφε τα πρώτα πέντε χρόνια έρευνας στο Πάρκο Γκόμπε και ολοκληρώθηκε το 1965 υπό την επίβλεψη του καθηγητή ζωολογίας Ρόμπερτ Χιντ.

Στο κολέγιο, όπως μας είπε, ήρθε αντιμέτωπη με τους καθηγητές, που της έλεγαν πως ό,τι έκανε στην Αφρική ήταν λάθος και ότι κακώς έδινε στους χιμπαντζήδες ονόματα αντί να τους ονοματίζει με νούμερα, καθώς τα ζώα δεν έχουν χαρακτήρες και συναισθήματα.

Έμαθε από τον σκύλο της αυτό που δεν ήξεραν οι καθηγητές του Κέιμπριτζ

Η κα Γκούντολ εξήγησε στο κοινό ότι εκείνη γνώριζε πως τα ζώα νιώθουν όχι μόνο επειδή μελετούσε από κοντά τους χιμπαντζήδες, αλλά γιατί είχε έναν «μεγάλο δάσκαλο» όπως τόνισε «τον σκύλο μου» και εκείνος της έδειξε ότι δεν είμαστε τα μόνα είδη με προσωπικότητα και συναισθήματα.

Η κα Γκούντολ αναφέρθηκε στις μελέτες της στην πορεία των ερευνών για τις συμπεριφορές και τις κοινωνίες των χιμπαντζήδων στο πως μπορούν να είναι εξαιρετικά ευγενικοί αλλά και τρομακτικά κυριαρχικοί και βάναυσοι στο πως φτιάχνουν διαφορετικά εργαλεία σε διαφορετικές περιοχές.

Αναφέρθηκε στα ταξίδια της στο εξωτερικό, στο ίδρυμα της και στα παραρτήματα του, για τις δράσεις που γίνονται σε δεκάδες χώρες, για τις προσπάθειες να συγκεντρώσει πόρους για την προστασία περιοχών και των ανθρώπων που ζουν εκεί συχνά σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, για το πόσο απαραίτητη είναι για την βιοποικιλότητα η διάσωση των δασών, ώστε να προστατευτούν ζώα κάθε είδους. Μίλησε και για τη ραγδαία καταστροφή ολόκληρων περιοχών, για την αποψίλωση γιγαντιαίων δασών ειδικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Φάτε λιγότερο κρέας ή καθόλου κρέας»

Η κα Γκούντολ μίλησε για το τι υφίστανται τα ζώα εξαιτίας μας. Για το παράνομο εμπόριο άγριων ζώων, για τα ζώα στα τσίρκο, στους ζωολογικούς κήπους, στα εργαστήρια, για τους χιμπαντζήδες που χρησιμοποιούνταν ως πειραματόζωα επειδή οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι λόγω της ομοιότητας με το είδος μας θα έβρισκαν θεραπείες για νόσους και σχετικά εμβόλια. Εξήγησε το τι αντίκρισε στα εργαστήρια, με ζώα να βασανίζονται κλεισμένα σε κλουβιά μεγέθους όσο ένας φούρνος μικροκυμάτων.

Αναφέρθηκε παράλληλα στις συνέπειες της εντατικής κτηνοτροφίας, στις φρικτές συνθήκες διαβίωσης των παραγωγικών ζώων, στις αντιβιώσεις που τους δίνουν, στις συνέπειες που έχει αυτή η διατροφή στους ανθρώπους, στη ρύπανση που προκαλεί η βιομηχανία γάλακτος και κρέατος. Όταν μάλιστα ρωτήθηκε από το κοινό τι μπορούμε να κάνουμε εμείς ως ιδιώτες μεταξύ άλλων είπε «φάτε λιγότερο κρέας ή καθόλου κρέας».

Για την Ελλάδα

Η κα Γκούντολ αναφέρθηκε στη δράση του ιδρύματος της, καθώς «Jane Goodall’s Roots & Shoots Greece» συστήθηκε στη χώρα μας το 2016 και προέτρεψε τους ενδιαφερόμενους να γίνουν εθελοντές  στις δράσεις του, ενώ μίλησε και για τις ηθικές επιλογές. Αναφέρθηκε παράλληλα στην ανάγκη προστασίας των γαϊδουριών της Σαντορίνης και στο μεγάλο ζήτημα με τα αδέσποτα ζώα και επαίνεσε για το έργο της την οργάνωση «Save A Greek Stray» της Εριέττας Κούρκουλου – Λάτση που ήταν άλλωστε και μεταξύ εκείνων που την προλόγισαν και εκ των διοργανωτών της ομιλίας της στην Αθήνα. Η κα Γκούντολ επισήμανε ότι ταξιδεύει περίπου 300 μέρες τον χρόνο για τους σκοπούς του ιδρύματος της και ευχαρίστησε θερμά όλους όσους βοήθησαν ώστε αυτό να γίνει εφικτό και στην Ελλάδα. Ενώ ζήτησε από τους παρευρισκόμενους να διαδώσουν το μήνυμα της αναγκαιότητας της προστασίας του περιβάλλοντος, των ζώων, του πλανήτη.

Μόνη ελπίδα η νέα γενιά

H κα Γκούντολ μιλώντας για τους λόγους που έχουμε να ελπίζουμε αναφέρθηκε στη νέα γενιά, στα παιδιά, στην αφοσίωση που δείχνουν όταν τους εξηγείς ένα πρόβλημα. Αναφέρθηκε στην ανάγκη κάθε πράξη μας ακόμα και η πιο μικρή, μεμονωμένη ή φαινομενικά ασήμαντη να συμβάλλει, ώστε κάθε μέρα να είναι καλύτερη από την προηγούμενη και να προκαλεί λιγότερο πόνο. Παράλληλα τόνισε ότι καθένας μας και ατομικά έχει επίδραση για το τι γίνεται στον πλανήτη, στο περιβάλλον, στα ζώα.

Μίλησε για τα αδιέξοδα, για το μέλλον των παιδιών που τους κλέβουμε με τις πράξεις μας, ενώ τόνισε ότι ειδικά στις περιοχές που η φτώχεια μαστίζει τους ανθρώπους για να σωθεί και το περιβάλλον και τα ζώα πρέπει να βρεις διέξοδο στα προβλήματα των κατοίκων, να βρεις λύσεις για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους εκεί.

Επισήμανε πόσο προβληματικό και περίεργο είναι το ότι η ανθρώπινη διάνοια χρησιμοποιείται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να καταστρέφουμε τον κόσμο μας, τον πλανήτη και κατέκρινε τη λατρεία του χρήματος και της κατανάλωσης.

Όταν κάποιος από το ακροατήριο την ρώτησε αν έχει σχέδια για το μέλλον γελώντας αναφέρθηκε στην ηλικία της, είπε ότι είναι 84 ετών, και εξήγησε ότι ο θάνατος είναι η επόμενη μεγάλη της περιπέτεια, αφού κανείς μας δεν γνωρίζει πότε αυτός θα έρθει.

Όταν ολοκλήρωσε την ομιλία της απέσπασε το θερμό και παρατεταμένο χειροκρότημα των παρευρισκόμενων, και όλοι όσοι βρέθηκαν στο «Παλλάς» σηκώθηκαν όρθιοι για να την αποχαιρετήσουν καθώς έφευγε από το βήμα.

Διαβάστε επίσης:

To ντοκιμαντέρ για την Jane Goodall στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (βίντεο)

WWF: Ο άνθρωπος εξαφάνισε σε λιγότερο από 50 χρόνια το 60% των πληθυσμών των σπονδυλωτών ζώων (βίντεο)

Μέσα σε 123 χρόνια η ανθρωπότητα εξαφάνισε το 95% του πληθυσμού των άγριων ζώων παγκοσμίως

Οι πληθυσμοί των άγριων ζώων μειώθηκαν κατά 58% τα τελευταία 45 χρόνια σύμφωνα με έκθεση του WWF

Απειλείται με εξαφάνιση το 60% των πιθήκων, μαϊμούδων, λεμούριων κ.ά. πρωτευόντων εξαιτίας του ανθρώπου

Επιταχύνεται η εξόντωση των άγριων ζώων εξαιτίας των ανθρώπων επισημαίνει βρετανική έρευνα 

Πριν αγοράσετε ένα εξωτικό ή άγριο ζώο ως κατοικίδιο σκεφτείτε!

Σούπερ μάρκετ εξωτικών ειδών και ζώων ράτσας το φεστιβάλ «Κατοικίδια Εν Δράσει»

Επιστήμονες απέδειξαν ότι και τα άλογα μπορούν να επικοινωνήσουν με τους ανθρώπους μέσω συμβόλων!