Της Κάτιας Σωτηρίου*
«Θα έρθει η εποχή που οι άνθρωποι, όπως και εγώ, θα κοιτάζουν τη δολοφονία των ζώων, όπως τώρα κοιτάνε τη δολοφονία των ανθρώπων». Λεονάρντο Ντα Βίντσι
Το ζήτημα της κακοποίησης των ζώων άρχισε να απασχολεί τους εγκληματολόγους ολοένα και περισσότερο, από το 1970 και μετά, σχεδόν ταυτόχρονα δηλαδή με την γέννηση των βασικών εγκληματολογικών όρων που χρησιμοποιούμε σήμερα.
Η αύξηση αυτή αντανακλά σε μεγάλο βαθμό δύο κυρίαρχες πνευματικές τάσεις: η μια είναι έργο των φυσικών επιστημόνων που επιθυμούν να εφαρμόσουν τις αρχές της ηθολογίας και της οικολογίας στη μελέτη των ανθρώπινων κοινωνιών. Η άλλη αντανακλά την επιθυμία των κοινωνικών επιστημόνων να εγκαταλείψουν την ιμπεριαλιστική διακήρυξη του Durkheim στο «The Rules of Sociological Method» (1982), σύμφωνα με την οποία οι κοινωνικοί και πολιτιστικοί τομείς της ανθρώπινης ζωής είναι αυτόνομοι από τους βιολογικούς. Το αποτέλεσμα αυτών των τάσεων είναι ότι οι ισχυρισμοί σχετικά με τη φύση, τη συμπεριφορά των ζώων και την αλληλεπίδραση ανθρώπου - ζώων έχουν εισαχθεί σε μια εκπληκτική ποικιλομορφία συζητήσεων στην εγκληματολογία.
Στις εγκληματολογικές μελέτες τα ζώα σήμερα εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα στον τομέα της οικογενειακής βίας. Σχηματικά, έχει αποδειχθεί ότι η κακοποίηση των ζώων συντροφιάς συμβαίνει συχνά σε ποικίλες περιπτώσεις οικογενειακής βίας: κακοποίηση συζύγων, σωματική κακοποίηση παιδιών, σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, και κατάχρηση ενδοοικογενειακής σχέσης. Ένα από τα αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα της εμπειρικής θεωρίας είναι η διαπίστωση από ποικίλες πηγές ότι η κακοποίηση των ζώων συχνά συνυπάρχει με άλλες μορφές οικογενειακής βίας.
Αυτά τα δεδομένα έχουν συλλεχθεί όχι μόνο από διαρθρωμένες συνεντεύξεις με κακοποιημένες γυναίκες και παιδιά που έχουν υποστεί βία, αλλά και από αναφορές για κακοποίηση ζώων στους κτηνιάτρους, ελέγχους φιλοζωικών οργανώσεων, καταφύγια ζώων, καταφύγια γυναικών και την Αστυνομία.
Αν και η κακοποίηση ζώων είναι μια σκόπιμη πράξη που προκαλεί βλάβη (McMillan et al., 2015), έχουν προταθεί διάφοροι ορισμοί της. Ένας από τους πιο συχνά αναφερόμενους είναι ο ορισμός του Ascione, (1993): «η κοινωνικά απαράδεκτη συμπεριφορά που προκαλεί σκόπιμα περιττό πόνο ή αγωνία ή / και το θάνατο ενός ζώου.». Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, κλοτσιές, ρίψεις, χτύπημα (σκούπα, σφυρί, κ.τ.λ.), καύση, μαχαίρωμα, τραυματισμούς με διάφορα εργαλεία, σεξουαλική κακοποίηση, χορήγηση φαρμάκων ή δηλητήριο. Σήμερα ωστόσο είναι κοινώς αποδεκτό ότι κακοποίηση συνιστά επίσης η παραμέληση ζώων, π.χ. στην περίπτωση που έχουμε στο σπίτι μας ζώα χωρίς να είμαστε σε θέση να τα φροντίζουμε (υποσιτισμός κ.τ.λ.), αλλά και η συστηματική εκδίωξη τους από το φυσικό περιβάλλον στο οποίο διαβιούν. Για το λόγο αυτό, ο πρόσφατος νόμος και στην Ελλάδα τονίζει την υποχρέωση των πολιτών να φροντίζουν τα αδέσποτα ζώα, ή να μην παρεμποδίζουν όλους όσοι τα φροντίζουν.
Το ψυχολογικό προφίλ όσων κακοποιούν ζώα
Οι πράξεις σκληρότητας στα ζώα δεν είναι απλώς ενδείξεις για ελαττωματικό χαρακτήρα. Eίναι συμπτώματα μιας βαθιάς διανοητικής διαταραχής. Η έρευνα στην ψυχολογία και την εγκληματολογία δείχνει ότι οι άνθρωποι που διαπράττουν πράξεις σκληρότητας στα ζώα δεν σταματούν εκεί - πολλοί από αυτούς στρέφονται κατά των συνανθρώπων τους. O ανθρωπιστής δρ Άλμπερτ Σβάϊτσερ δήλωσε ότι «Οι δολοφόνοι πολύ συχνά αρχίζουν από την παιδική ηλικία, με τη θανάτωση και το βασανισμό ζώων».
Το 1963, ο ψυχίατρος J. M. Macdonald διατύπωσε την Τριάδα Macdonald (επίσης γνωστή ως τριάδα της κοινωνιοπάθειας ή ανθρωποκτόνος τριάδα), σύμφωνα με την οποία, αν συνυπάρχουν έστω δύο παράγοντες, έχουμε ασφαλή πρόβλεψη για μεταγενέστερες βίαιες τάσεις, ιδίως σε σχέση με σειριακά αδικήματα. Η τριάδα συνδέει τη σκληρότητα με τα ζώα, την εμμονή με τον εμπρησμό και το επίμονο βρέξιμο του κρεβατιού μετά από μια ορισμένη ηλικία, με βίαιες συμπεριφορές, ιδιαίτερα με τη δολοφονική συμπεριφορά και την σεξουαλική παραβατική συμπεριφορά. Πρόσφατα μάλιστα, το FBI, αναγνωρίζοντας τη σημασία της κακοποίησης ζώων, ανακοίνωσε ότι η κακοποίηση τους θα κατατάσσεται πλέον στα Κακουργήματα της Ομάδας Α, μαζί με την ανθρωποκτονία, τον εμπρησμό και την επίθεση κατά ανθρώπου.
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι βίαιοι και επιθετικοί εγκληματίες έχουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν κακοποιήσει ζώα ως παιδιά σε σχέση με τους εγκληματίες που θεωρούνται μη επιθετικοί. Μια έρευνα ψυχιατρικών ασθενών που είχαν βασανίσει επανειλημμένα σκύλους και γάτες διαπίστωσε ότι όλοι τους είχαν υψηλά επίπεδα επιθετικότητας και απέναντι στους ανθρώπους (Gillen, 2013).
Μια αστυνομική μελέτη στην Αυστραλία έδειξε ότι «το 100% των εγκληματιών σεξουαλικής ανθρωποκτονίας που εξετάστηκαν είχαν ιστορικό σκληρότητας στα ζώα». (Sunbury/Macedon Ranges Leader, 2005). Για τους ερευνητές, η γοητεία που βρίσκουν οι άνθρωποι στην κακοποίηση των ζώων είναι ενδεικτική σειριακών δολοφόνων και βιαστών. Μάλιστα, η ιστορία είναι γεμάτη με σειριακούς δολοφόνους των οποίων οι βίαιες τάσεις κατευθύνονταν πρώτα στα ζώα. Ο Albert DeSalvo (ο «Boston Strangler»), ο οποίος σκότωσε 13 γυναίκες, παγίδευε, κατά τη νεότητα του, σκύλους και γάτες και τους έριχνε βέλη. Ο σειριακός δολοφόνος Jeffrey Dahmer κάρφωνε βατράχια, γάτες και σκυλιά σε πασάλους. Ο Dennis Rader (ο δολοφόνος του BTK), ο οποίος τρομοκρατούσε ανθρώπους στο Κάνσας, έγραφε ότι στην παιδική του ηλικία αρεσκόταν να κρεμά σκύλους και γάτες. Κατά τη διάρκεια της δίκης του καταδικασθέντος ελεύθερου σκοπευτή Lee Boyd Malvo, ένας καθηγητής ψυχολογίας κατέθεσε ότι ο έφηβος, ο οποίος σκότωσε 10 ανθρώπους με ένα τουφέκι, πετούσε κομμάτια μαρμάρου με σφεντόνα σε πολυάριθμες γάτες όταν ήταν περίπου 14.
Πολλοί είναι εκείνοι που θυμούνται ακόμα τον ένοπλο έφηβο Luke Woodham που δολοφόνησε εν ψυχρώ 2 συμμαθήτριές του σε σχολείο των Η.Π.Α. τον Οκτώβριο του 1997, αφού προηγουμένως ομολόγησε ότι είχε βασανίσει μέχρι θανάτου τη σκυλίτσα του Sparkle, υπερηφανευόμενος ότι επρόκειτο για «ένα αληθινά όμορφο θέαμα» το να τη βλέπει να βυθίζεται προς τον πυθμένα της λίμνης δεμένη μέσα σε μια σακούλα».
Αν θα θέλαμε να κατηγοριοποιήσουμε τα χαρακτηριστικά του προφίλ ενός βασανιστή ζώου θα λέγαμε ότι πρόκειται για άτομο με:
Οι αιτίες της κακοποίησης ζώων σχετίζονται άμεσα με τη ψυχοπαθολογία και την κοινωνική παθογένεια. Η κακοποίηση εκδηλώνεται συχνότερα σε οικογένειες χαμηλού μορφωτικοοικονομικού επιπέδου, χωρίς όμως αυτό να είναι απόλυτο. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η προσπάθειας επιβολής εξουσίας και ελέγχου. Ο βασανισμός του ζώου είναι ένα μέσο ηδονής για κάποιον που αναζητά τη χαρά ή την πλήρωση βασανίζοντας ένα ον που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Η κακοποίηση ζώων είναι κατά βάση, λοιπόν, ένα έγκλημα εξουσίας. Επιπλέον η έρευνα έδειξε ότι συχνά υπάρχουν πολλές μορφές οικογενειακής βίας και ότι η παιδική εμπειρία με βία στην οικογένεια σχετίζεται με τη χρήση της βίας στην ενήλικη ζωή, τόσο προς τα ζώα όσο και προς τις γυναίκες και τα παιδιά.
Ενδεικτικό του προβληματισμού και του φόβου που εγείρουν οι αυξανόμενες περιπτώσεις εγκληματικής συμπεριφοράς εναντίον των ζώων είναι το γεγονός πως μόλις πρόσφατα σύλλογος ψυχιάτρων στο Μέριλαντ των Η.Π.Α. εγκαινίασε ένα πρόγραμμα θεραπείας, σχεδιασμένο αποκλειστικά για τους εφήβους που κακομεταχειρίζονται τα ζώα.
Δικαιώματα των ζώων και αντιμετώπιση από τις αρχές
Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η ξεχωριστή ικανότητα των ανθρώπων να αναπτύσσουν και να αξιοποιούν μεθόδους παραγωγής, οι οποίες έχουν παγκόσμιο αντίκτυπο, σημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν και την απλή υποχρέωση να μην υπερβαίνουν τα οικολογικά όρια του πλανήτη. Επιπροσθέτως, αυτή η υποχρέωση αφορά τόσο την ανθρώπινη όσο και τη μη ανθρώπινη ζωή.
Κατά συνέπεια το ενδιαφέρον του ποινικού νομοθέτη αρκέσθηκε αρχικά στην προστασία του ζώου ως ιδιοκτησιακού αγαθού ενώ προοδευτικά η ποινική νομοθεσία έθεσε ως επίκεντρο το έννομο αγαθό της ευζωίας των ζώων. Ακόμη από τον χαρακτηρισμό των εγκλημάτων κακοποίησης και βασανισμού ζώων ως κατ’ έγκληση διωκομένων περάσαμε στην ανάδειξή τους λόγω ιδιαίτερης απαξίας τους σε αυτεπαγγέλτως διωκόμενα εγκλήματα. Πλέον η κινητοποίηση της Πολιτείας σημειώνεται τόσο σε επίπεδο εισαγγελικών όσο και αστυνομικών οργάνων, που βρίσκονται σε επιφυλακή για τη δίωξη και πάταξη των σχετικών εγκλημάτων. Οι στερητικές της ελευθερίας ποινές αυστηροποιήθηκαν για να αποτρέψουν αλλά και να τιμωρήσουν τους ποινικά υπεύθυνους για τις παραβάσεις της κείμενης νομοθεσίας. Οι χρηματικές ποινές αυξήθηκαν επίσης, ενώ τα διοικητικά πρόστιμα έφτασαν σε ιδιαιτέρως υψηλές τιμές.
Να θυμίσουμε ότι τα ζώα που γεννιούνται και μεγαλώνουν στο περιβάλλον μας έχουν ανάγκη από πέντε βασικές ελευθερίες:
Είναι καθήκον του καθενός από εμάς ξεχωριστά να καλλιεργούμε στο περιβάλλον μας συνθήκες κατάλληλες για την ανάπτυξη και ευζωία των ζώων, αλλά κυρίως να διδάσκουμε στα παιδιά την αποδοχή για κάθε έμβιο ον που μεγαλώνει στον πλανήτη και που διεκδικεί εξίσου με εμάς την ύπαρξη του.
«Το μεγαλείο ενός έθνους και η πρόοδος στις ηθικές αξίες κρίνεται από τον τρόπο που φέρεται στα ζώα» Μαχάτμα Γκάντι
*Η Κάτια Σωτηρίου είναι νομικός, εγκληματολόγος.
Διαβάστε επίσης:
Θα δηλητηρίαζες ποτέ ένα μωρό;
Ημερίδα για την κακοποίηση των ζώων και τη σύνδεση της με την ενδοοικογενειακή βία
ΕΛ.ΑΣ.: Η κακοποίηση ζώων είναι προθάλαμος για εγκλήματα εις βάρος ανθρώπων
Βοηθήστε μας να συνεχίσουμε να σας ενημερώνουμε για όσα συμβαίνουν στα ζώα στην Ελλάδα ενισχύοντας το www.zoosos.gr
