Όταν πρόκειται για σκύλους, δεν πρέπει να λεγόμαστε «ιδιοκτήτες»

Είσαι ιδιοκτήτης του σκύλου σου. Είναι ένα από τα πολλά αντικείμενα που έχεις στην κατοχή σου, συμπεριλαμβανομένης ίσως: της καρέκλας που κάθεσαι, του αυτοκινήτου που οδηγείς, των ρούχων, του ρολογιού ή των γυαλιών που φοράς και των μέσων – χαρτιού ή ηλεκτρονικής συσκευής – που χρησιμοποιείς για να διαβάσεις αυτές τις λέξεις.

Λέγοντας ότι κατέχεις την καρέκλα σου, λες ότι έχεις απόλυτο δικαίωμα να κάνεις με την καρέκλα σου ό,τι θέλεις. Έχεις το δικαίωμα να καθίσεις σε αυτή, να τη γυρίσεις ανάποδα, να της αλλάξεις ταπετσαρία σε πορτοκαλί βελούδο, να την αφήσεις ακάθιστη στο υπόγειο για 20 χρόνια, ή να την πετάξεις. Η καρέκλα σου δεν έχει λόγο σε αυτό. Δεν μπορεί να παραπονεθεί, να μηνύσει ή να λάβει οποιαδήποτε απόφαση για το ζήτημα. Εάν κόψεις τα πόδια της ή καλύψεις το κάθισμά της με καρό ύφασμα, πρέπει απλά να το υποστεί.

Παραδόξως, ενώ θεωρούμε ότι οι σκύλοι είναι οικογένεια, και όχι έπιπλα, το ίδιο ισχύει πάνω – κάτω για τον σκύλο σου ως καρέκλα. Οι σκύλοι, σε αντίθεση με τις καρέκλες, παίρνουν αποφάσεις, αισθάνονται πόνο, υποφέρουν όταν εγκαταλείπονται, απολαμβάνουν να στριφογυρνούν στο χιόνι ή στα πεσμένα φύλλα και πιθανώς δεν θέλουν να κάθονται άλλοι επάνω τους ή να τους φορεθεί καρό, αλλά δεν έχουν ακριβώς κανένα δικαίωμα σε αυτά τα ζητήματα.

Στη συμπεριφορά μας απέναντι στους σκύλους μας υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί: Οι νόμοι για την κακομεταχείριση των ζώων απαγορεύουν να τα τραυματίζουμε και απαγορεύουν να τα πετάμε. Ο αστερίσκος και στις δύο αυτές περιπτώσεις είναι, ωστόσο, αστρονομικού μεγέθους: επιτρέπεται η παραμέληση ενός σκύλου, εφόσον αυτή δεν είναι «σκόπιμη»· το ίδιο και να τον πετάμε, αρκεί να είναι προς την κατεύθυνση ενός άλλου ζευγαριού χεριών (όπως η παραχώρηση σε ένα καταφύγιο).

Η πρόκληση ταλαιπωρίας στα ζώα δεν επιτρέπεται, αλλά μόνο αυτή του «περιττού» πόνου – δηλαδή η σκληρότητα που θεωρείται από τον ιδιοκτήτη «απαραίτητη» για εκπαίδευση ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, είναι απολύτως επιτρεπτή. Και ποιες θα θεωρούνταν ασήμαντες σκληρότητες – το χτύπημα ενός σκύλου που δεν συνεργάζεται με το αίτημά μας να «καθίσει»· το να αφήνουμε το σκύλο μόνο του όλη την ημέρα· η αδυναμία να τους δώσουμε επαρκή διέγερση· το να τους ξεφορτωνόμαστε όταν μας ξεβολεύουν – είναι πρακτικές απόλυτα συνηθισμένες και ατιμώρητες. Στα μάτια του νόμου, ένας σκύλος είναι μια καρέκλα. Και μάλιστα μια καρέκλα αρκετά φθηνιάρικη.

Ως ισοδύναμα καρέκλας, οι σκύλοι αντιμετωπίζονται κατά το μάλλον ή ήττον σοβαρά όταν μπαίνουν σε νομικές ρυθμίσεις. Κατά την εκδίκαση περιπτώσεων διαζυγίου στις οποίες ο σκύλος ή οι σκύλοι βρίσκονται υπό αμφισβήτηση μεταξύ του μη ευτυχισμένου ζευγαριού, οι δικαστές συνήθως απορρίπτουν την υπόθεση και αγαπούν να γράφουν πράγματα όπως: «Μετά από όλα όσα ειπώθηκαν και συνέβησαν, ένας σκύλος είναι ένας σκύλος».

«… Μην φέρετε ποτέ ξανά μπροστά μου ένα ηλίθιο ζήτημα όπως αυτό», απάντησε ένας δικαστής σε μια υπόθεση για την επιμέλεια ζώου συντροφιάς. «Βγείτε έξω και αγοράστε έναν άλλο σκύλο».

Σε τέτοιες διαφορές, οι σκύλοι είναι «εκχωρήσιμη περιουσία» και μπορούν να παραχωρηθούν στον έναν ή τον άλλο σύζυγο, μαζί με τα υπόλοιπη υπάρχοντα του νοικοκυριού, σύμφωνα με τους νόμους δίκαιης διανομής που ισχύουν στον τόπο κατοικίας του σκύλου (και του ζευγαριού). Το ότι οι σκύλοι δεν μοιάζουν με ιδιοκτησία προς εκχώρηση συνήθως δεν επηρεάζει τους δικαστές. Απαντώντας σε μια αίτηση που ζητούσε «αποκλειστική προσωρινή κατοχή» της Kenya εννέα ετών και της δύο ετών Willow, ο δικαστής συνέκρινε την αίτηση με έναν συμβαλλόμενο που ζητούσε την αποκλειστική κυριότητα του «οικογενειακού μαχαιριού για βούτυρο». Η ανάθεση επιμέλειας θα ήταν σα να λέμε ότι ο κάθε διάδικος σε διαζύγιο θα έχει «πρόσβαση σε αυτά τα μαχαίρια για 1,5 ώρες την εβδομάδα για να βουτυρώνει το τοστ του/της».

Μέσα σε όλες αυτές τις σκέψεις μπαίνει στο χαλαρό και η γλώσσα της ιδιοκτησίας. Είμαστε ιδιοκτήτες καρεκλών, αυτοκινήτων, μαχαιριών για βούτυρο, σκύλων. Η ιδιοκτησία προκύπτει από τη διάκριση, ξεκινώντας από το ρωμαϊκό δίκαιο, ανάμεσα σε «πρόσωπα», που είχαν δικαιώματα και συμφέροντα, και σε «πράγματα», τα οποία ήταν ιδιοκτησία των «προσώπων» και δεν είχαν κανένα δικαίωμα. Σε καμία εποχή δεν ήταν μόνο οι άνθρωποι πρόσωπα (και, για πάρα πολύ καιρό, ορισμένοι άνθρωποι δεν θεωρούνταν πρόσωπα). Αλλά είναι πλέον ακριβές να μιλάμε για εμάς ως «ιδιοκτήτες» των σκύλων, με τον ίδιο τρόπο που κατέχουμε καρέκλες, αυτοκίνητα και μαχαίρια για βούτυρο; Είναι οι σκύλοι μόνο τα «πράγματα» μας;

Ο νόμος λέει «πράγματα»· η καρδιά μου λέει όχι. Και είμαι διατεθειμένη να ακούσω το καρδιακό μου όργανο περισσότερο από ό,τι το όργανο των Αρχών. Αν σκεφτώ τους σκύλους στο δωμάτιο μαζί μου – πραγματικά κοιτάζω τις μορφές τους, κουλουριασμένες πάνω σε μαξιλάρια στο χαλί, να μοιράζονται τον χώρο με τον γιο μου – είναι σαφώς πιο ομοειδή με τον γιο μου παρά με τα μαξιλάρια. Είναι αναμφισβήτητα οικογένεια – ακόμη και αν δεν υπάρχει ένας απλός οικογενειακός όρος για να συλλάβει τον σχεσιακό ρόλο τους. Διαφέρουμε μόνο στο είδος. Είμαι ο άνθρωπός τους και είναι οι σκύλοι μου. Αν υπάρχει κατοχή, είναι αμφίδρομη: εμείς από αυτούς και αυτοί από εμάς.

Οι σκύλοι είναι οικογένεια όχι μόνο για εμένα αλλά για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που μοιράζονται τις διακοπές, τις αργίες, τα κρεβάτια, τα γενέθλια και το παιχνίδι με τους σκύλους – όπως δεν συμβαίνει (συνήθως) με τις καρέκλες μας. Τα τελευταία 50 χρόνια, έχουν τεθεί τα ερωτήματα του ζωικού πόνου (τον νιώθουν), του ορθολογισμού και της αυτογνωσίας (κάποιοι τα δείχνουν) και έχουν απαντηθεί επιστημονικά. Ο νόμος δεν αντανακλά τα περισσότερα από αυτά που γνωρίζουμε σήμερα. Ήρθε η ώρα για μια αλλαγή.

Κάποιοι νομικοί στοχαστές έχουν παρουσιάσει μερικές καινοτόμες λύσεις. Για παράδειγμα, ο Steven Wise έχει προτείνει την ατομικότητα για μερικά ζώα – κάτι που δεν είναι τόσο περίεργο όσο ακούγεται. Για το νόμο, αυτό που σε κάνει νομικό πρόσωπο δεν είναι το να είσαι μέλος της Homo sapiens. Οι εταιρείες μπορούν να είναι πρόσωπα. Με την ατομικότητα, τα ζώα θα αποκτήσουν μερικά από τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που έχουν άλλα μέλη της ανθρώπινης οικογένειάς μας.

Τάσσομαι μερικώς υπέρ μιας πρότασης του David Favre ότι μια νέα ονομασία, η «ζωντανή ιδιοκτησία», μπορεί να ταιριάζει σε πολλά ζώα. Αυτός ο όρος θα αναγνωρίζει ότι οι σκύλοι είναι εκπρόσωποι, ιδιοκτήτες του εαυτού τους – όπως είναι τα νεογέννητα βρέφη, ή τα άγρια ζώα σε εθνικά πάρκα – ακόμα κι αν εξακολουθούν να είναι επίσης ιδιοκτησία και ευθύνη άλλου. Αυτό το καθεστώς απαιτεί οι ιδιοκτήτες να έχουν πραγματικό ενδιαφέρον για την ευημερία των ζώων – έχοντας υπόψη τα συμφέροντά των, και όχι μόνο των ίδιων.

Ο γλυκός, σοβαρός μου σκύλος κάθεται στη μαλακή και άνετη καρέκλα μου και βλέπω τους δυο τους εντελώς διαφορετικούς. Οι σκύλοι μας μας κοιτάζουν· βλεπόμαστε από αυτούς. Θέλω οι πράξεις μου – οι πράξεις του πολιτισμού μας – να είναι αντάξιες αυτού του βλέμματος.

*Η Alexandra Horowitz είναι καθηγήτρια στο κολλέγιο Barnard, στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια, όπου διδάσκει σεμινάρια νοημοσύνης σκύλων, δημιουργικής μη λογοτεχνικής γραφής, και ηχητικής αφήγησης. Ως ανώτερη ερευνήτρια, ηγείται του Εργαστηρίου Νοημοσύνης Σκύλων στο Barnard. Τα βιβλία της περιλαμβάνουν «Το να Είσαι Σκύλος: Ακολουθώντας το Σκύλο σε Έναν Κόσμο Οσμών», «Μέσα σε έναν Σκύλο: Τι Βλέπουν, Μυρίζουν και Γνωρίζουν οι Σκύλοι» και, πιο πρόσφατα, «Οι Σκύλοι μας, Εμείς οι Ίδιοι: Η Ιστορία ενός Μοναδικού Δεσμού», από όπου προσαρμόστηκε αυτό το άρθρο.

Μετάφραση από: Horowitz, A. (2019) “When it Comes to Dogs, we Shouldn’t Call Ourselves ‘Owners’”, The Globe and Mail, 8 Sep.

Το άρθρο μετέφρασε ο Μάκης Ιγνατιάδης διαχειριστής της ιστοσελίδας www.skylakos.gr