Της Κάτιας Σωτηρίου*
Είναι αλήθεια ότι το θέατρο στην Ελλάδα δεν πραγματεύεται συχνά θέματα που αφορούν δεσποζόμενα ή αδέσποτα ζώα, με την εξαίρεση βέβαια του ανθρωπομορφικού τρόπου που χρησιμοποίησε τα ζώα ο Αριστοφάνης, ή της παραμυθιακής και διδακτικής προσέγγισης του Αισώπου.
Ίσως επειδή η συγγραφή είναι πολλές φορές αυτοαναφορική ή ίσως επειδή δεν έχει ακόμα ωριμάσει στη θεατρική συγγραφή η ανάγκη να κωδικοποιηθεί η σχέση του ανθρώπου με τα ζώα, και πολύ περισσότερο με τα αδέσποτα ζώα.
Έτσι ήταν μια ωραία έκπληξη όταν μάθαμε πριν δύο χρόνια για το έργο του Γιώργου Χριστοδούλου για τη συμβίωση της Τζοκόντας, ενός σκύλου με το «αφεντικούλη» της. Η παράσταση δεν ανέβηκε στον αρχικό της προγραμματισμό, λόγω των περιορισμών της πανδημίας και παρουσιάστηκε φέτος, για τρεις παραστάσεις στις αρχές Ιουνίου, στο θέατρο Τζένη Καρέζη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόρτζου, με την Γιούλη Ζήκου και τον Μάριο Τζανακάκη.
Πριν λίγα χρόνια έλαβε χώρα ένα συγκλονιστικό περιστατικό. Η ηθοποιός Γιούλη Ζήκου ήταν μόνη στο σπίτι όταν κατέρρευσε από ανεύρυσμα εγκεφάλου αργά τη νύχτα. Ο σκύλος της Ρωμαίος κατάλαβε ότι η αφεντικίνα του κινδύνευε, και άρχισε να χτυπιέται πάνω στην πόρτα και να γαυγίζει δυνατά, μέχρις ότου εμφανίστηκαν στην πόρτα οι συγγενείς της Ζήκου που έμεναν στην ίδια πολυκατοικία, θορυβημένοι από την ένταση και τη φασαρία του σκύλου.
Η ηθοποιός σώθηκε, και το περιστατικό αυτό υπήρξε η αφορμή να γραφτεί από τον συγγραφέα Γιώργο Χριστοδούλου ένα πολύ συγκινητικό έργο, για την πολυεπίπεδη σχέση ανθρώπου και σκύλου – με αναφορά και στο συγκεκριμένο περιστατικό.
Ο συγγραφέας, έχοντας και ο ίδιος εμπειρία του τι σημαίνει αγάπη και στοργή προς τα ζώα, αλλά και της αφοσίωσης των ζώων προς τον άνθρωπο, συνέθεσε μια ιστορία πρωτότυπη, καθώς η αφήγηση γίνεται από την ηθοποιό Γιούλη Ζήκου, που υποδύεται την σκυλίτσα Τζοκόντα σε ένα προσεγμένα υπερρεαλιστικό αλλά βαθιά τρυφερό και συγκινητικό έργο.
Μέσα από τα μάτια και τις φωνές των αδέσποτων σκύλων που περιφέρονται στους δρόμους της πόλης, η παράσταση το Ζεϊμπέκικο της Τζοκόντας διερευνά τι σημαίνει να ζεις ως ον χωρίς στάτους ή ασφάλεια. Καθώς αναζητούν τροφή και καταφύγιο, η Τζοκόντα, ο Τζακ, ο Φιλόσοφος, η Μαλλιαρή, ο Φαγάνας και ο Ανυπάκουος ξεκινούν δυσδιάκριτα ταξίδια μέσα στην ελληνική κοινωνία που μας επιτρέπουν ένα άχρωμο πορτρέτο της ανθρώπινης ζωής και της ελληνικής ζωικής - κυνοτροφικής κουλτούρας.
Είτε μας οδηγούν σε πολυσύχναστους δρόμους είτε σε σκοτεινά δρομάκια, το βλέμμα αυτών των αδέσποτων λειτουργεί ως παράθυρο στις παραμελημένες γωνιές της κοινωνίας: τα αδέσποτα ζώα κινδυνεύουν από κακοποιήσεις από μικρούς και μεγάλους, είναι έρμαια της τύχης και των καιρικών συνθηκών, και φυσικά της ανθρώπινης αδιαφορίας και αμέλειας.
Έντεχνα, αλλά και πολύ συγκινητικά, θίγονται τρία βασικά ζητήματα που συναντάμε όλοι οι φιλόζωοι στην καθημερινότητα μας: τις εκατόμβες νεκρών ζώων στους ελληνικούς δρόμους από οδηγούς που δε νοιάζονται, την εγκατάλειψη ζώων από οικογένειες που υιοθετούν ένα ζώο και το πετούν στον δρόμο όταν είναι να πάνε διακοπές, και φυσικά την έλλειψη συντεταγμένης πολιτικής για την ορθή διαχείριση των αδέσποτων ζώων.
Η Τζοκόντα, στην παράσταση είναι το τυχερό κουτάβι που βρίσκεται τυχαία μπροστά σε έναν τρυφερό άνθρωπο. Την υιοθετεί και την κάνει ισότιμο μέλος του σπιτιού του μέχρι τον θάνατο της από γεράματα. Έτσι η παράσταση έγινε μια σημαντική κριτική παρατήρηση του ανθρώπινου πολιτισμού μέσα από το άγνωστο βλέμμα των σκύλων και ένα αισθητηριακό ταξίδι σε νέους τρόπους όρασης, θυμίζοντας μας ότι υπάρχουν εκεί έξω τόσα πολλά ζώα των οποίων την ιστορία αγνοούμε, και ότι δε δίνουμε αρκετό χρόνο να αφουγκραστούμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους.
Δεν είναι τυχαίο ότι η καθηγήτρια Una Chaudhuri, που έχει εντρυφήσει στο σύγχρονο δράμα, και τις μελέτες ζώων, τονίζει ότι η συμπερίληψη άλλων ειδών στο σύγχρονο θέατρο μπορεί να προκαλέσει αλλαγή στη σκέψη και τις αξίες για τα ζώα. Εξηγεί ότι η «στροφή προς τα ζώα» που είναι εμφανής στις ανθρωπιστικές επιστήμες τα τελευταία χρόνια, αντιπροσωπεύει την αυξημένη ευαισθητοποίηση σε όλες τις πτυχές του πολιτισμού σχετικά με την καταπιεστική μεταχείριση των ζώων.
Αντικατοπτρίζει επίσης τη μετατόπιση της οικολογικής γλώσσας μακριά από, για παράδειγμα, το δυαδικό στοιχείο φύσης/πολιτισμού. Αλλά η Chaudhuri προειδοποιεί ότι αυτή η αλλαγή μπορεί στην πραγματικότητα να συνεχίσει να αντανακλά το ανθρώπινο ενδιαφέρον για το μη ανθρώπινο και το περιβάλλον και, για παράδειγμα, τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στους ανθρώπους. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να αποκαλύψει τους πολλαπλούς τρόπους με τους οποίους οι ζωές των ζώων ενσωματώνονται στις δομές ταυτότητας και τους περιορισμούς της ανθρώπινης κοινωνίας.
Για τον λόγο αυτό η παράσταση αυτή θα έπρεπε να παρουσιαστεί και τον χειμώνα στην Αθήνα, και μάλιστα με την προτροπή να την παρακολουθήσουν μαθητές. Η επιλογή να μην ανεβαίνουν στο θέατρο έργα για ζώα σημαίνει ότι τα ζωικά είδη παραμένουν απόντα στη συναισθηματική επικοινωνία με τον ανθρώπινο θεατή.
Αν και όταν η παράσταση ξαναπαιχτεί στην Αθήνα, δείτε τη, και πάρτε μαζί σας μικρούς και μεγάλους φίλους σας: η επαφή και η αγάπη για τα ζώα είναι και στο θέατρο λυτρωτική.
*Η Κάτια Σωτηρίου είναι εγκληματολόγος και θεατρικός κριτικός
Φωτογραφίες: Ελπίδα Μουμουλίδου
Βοηθήστε μας να συνεχίσουμε να σας ενημερώνουμε για όσα συμβαίνουν στα ζώα στην Ελλάδα ενισχύοντας το www.zoosos.gr
